يك حكيم مىانديشد ، و هم مانند يك عاشق بزرگ و يك عارف بزرگ عشق مىورزد ; هم مانند يك قهرمان شمشير مىزند ، و هم مانند يك سياستمدار رهبرى مىكند ، و هم مانند يك معلم اخلاق مظهر و سرمشق فضائل انسانى براى جامعه‌است ; هم يك پدر بزرگ است و هم يك دوست بسيار وفادار . چنين انسانى و در چنين سطحى معلوم است كه در دنيا تنهاست » . ( 1 ) و شاهد همه اين ادّعاها ، تاريخ زندگى على و نهج البلاغه على است ، از همين روست كه بايد هر دو را شناخت ، زيرا على در همه جهات متعالى و الگو است .
شناخت على ( عليه‌السلام ) از زبان خودش عناصر ضرورى براى ساختن يك جامعه ايده‌آل ، آزاد و انسانى در ميراث فرهنگى - دينى ما از آغاز وجود داشته‌است ; امّا صيادانى كه اين عناصر را كشف و شكار كنند و در طراحى جامعه به كار بندند وجود نداشته يا نادر بوده‌اند . جوهر آنچه امروزه به عنوان « اومانيسم » و اصالت دادن به انسان و كرامت انسانى مطرح است ، و اساس آنچه در اعلاميه حقوق بشر در قرن بيستم مندرج است ، در شخصيت و انديشه هاى امام على ( عليه السلام ) قابل بازيافت هستند .
يكى از نويسندگان عرب با اشاره به حقوق بشر و اين كه همه قوانين اساسى در حكومتهاى دموكراسى بر حق مساوات ميان همه هموطنان صرف نظر از رنگ و نژاد و مذهب و طبقه تأكيد و تصريح دارند مىنويسد : حقوقى كه در اين قوانين بدانها پرداخته شده عبارتند از : 1 - حق حيات 2 - آزادى شخصى 3 - حق مالكيت فردى ( كه اين دسته از حقوق سه گانه شامل آزادى رأى و بيان و نوشتن و اجتماعات و . . . مىگردد ) 4 - حق تكثر سياسى و حق مبارزه سياسى 5 - حق مساوات در حقوق 6 - حق مورد حمايت قرار گرفتن در مجازات مانند حق وكيل گرفتن و . . . .

1 - على تنهاست ، دكتر على شريعتى ، ص 22

37