افسوس كه گريه او يك معما براى همه است ، زيرا حتى شيعيان او نمىدانند كه على چرا مىگريد . از اين كه خلافتش غصب شده ؟ از اين كه فدك از دست رفته ؟ از اين كه چه كسى روى كار آمده ؟ از اين كه او از مقامش . . . ؟ از اين كه . . . ؟ از . . . ؟ اين حرفها نيست ، يك روح تنها در دنيايى كه با آن بيگانه‌است ، در يك جامعه‌اى كه دائماً در آن زندگى مىكند ، امّا در سطح دركى كه ياران پيغمبر از اسلام داشته‌اند نتوانسته خودش را منطبق كند ، تنها مانده‌است و مىنالد » . ( 1 ) حكماى اسلامى قواى انسان را به سه دسته « عقلانى » ، « شهوانى » و « غضب » تقسيم مىكنند ، و هرگاه يكى از اين قوا بر ساير قوا چيره مىشود انسان را به همان نام مىخوانند ; انسان موزون و عادل انسانى است كه قواى او به موقع وظيفه خويش را انجام دهند و نوعى تعادل و بهره گيرى بجا و مناسب از آنها انجام گيرد و مداخله بى جا در ساير قوا نكنند .
اما شخصيت انسانها به محيطى كه در آن به سر مىبرند و رشد مىكنند بستگى دارد . در محيطى كه غريزه غيرت و مقاومت تقويت مىشود ( مانند محيطهاى جنگى و نظامى ) برخى از غرايز ديگر مانند رأفت ضعيف مىشود . در محيط علمى محض ، غريزه دفاع و مقاومت سست مىشود ; و به هرحال تعادل ميان قوا برقرار نمىگردد و در يك جا غريزه‌اى قوى و در جاى ديگر ضعيف است . امّا در على ( عليه السلام ) همه غرايز مثبت نيرومند بود و توازن شگفت آورى ميان آنها وجود داشت . ( 2 ) « على در طول تاريخ تنها انسانى است كه در ابعاد مختلف و حتى متناقضى كه در يك انسان جمع نمىشود قهرمان است .
هم مثل يك كارگر ساده كه با دستش ، پنجه‌اش و بازويش خاك را مىكند و در آن سرزمين سوزان بدون ابزار قنات مىكند ، و هم مانند

1 - على تنهاست ، دكتر على شريعتى ، ص 16 تا 21 2 - در اين مورد ن . ك . مقدّمه نهج البلاغه آيت الله طالقانى ، ص 4 تا 6

36