نويسنده كتاب « ديباچه‌اى بر رهبرى » درباره على ( عليه السلام ) مىگويد : « تاكنون تاريخ سياست جهان بر اريكه زمامدارى عملى ، چون على ( عليه السلام ) به خود نديده‌است » . و به قول شاعر عرب على ( عليه السلام ) جمع اضداد است : جمع صفات زهد ، سياست ، جنگ ، بلاغت و حكمت . و ابن ابى الحديد شارح معتزلى و سنّى مذهب نهج البلاغه در قرن هفتم مىنويسد : « چه بگويم نسبت به كسى كه حتى آنهايى كه دشمن او بودند فضيلت و كمالاتش را قبول داشتند » ( 1 ) .
و البته آنچه فقيه عاليقدر آيت الله منتظرى ، شارح نهج البلاغه در مقدّمه كتاب درباره على ( عليه السلام ) و صفات او آورده‌است ما را از تكرارى ملال آور بى نياز مىسازد ; و اين آگاهى ها درباره على ( عليه السلام ) و صفات او ما را به روح بزرگ و تنهاى او هرچه بيشتر رهنمون مىگردد تا منبع سخنان گرانقدر او را هرچه بيشتر بشناسيم ، و اين بزرگى بى نظير على ( عليه السلام ) است كه او را « تنها » مىسازد .
تنهايى على ( عليه السلام ) شايد بتوان گفت كه انسانها به هر اندازه بزرگتر و كمال يافته تر باشند ، در جامعه تنهاتر مىشوند ; بر همين اساس مىتوان غربت على ( عليه السلام ) را چه در دوران حياتش و چه در ميان شيفتگان آينده‌اش گمانه زد ; و البته هرچه اين غربت بيشتر ، بار مسئوليت آنان نسبت به جامعه سنگين تر مىگردد ، مسئوليتى كه از تنهايى برمى خيزد .
« تنهايى زاييده عشق است و بيگانگى . كسى كه به يك معبود و به يك معشوق عشق مىورزد ، با همه چهره هاى ديگر بيگانه مىشود و جز در آرزوى او نيست . كسى كه با افراد پيرامونش بيگانه‌است و با آنها متجانس نيست و در سطح آنها نيست ، تنها مىماند و احساس تنهايى مىكند .
انسان به ميزانى كه به مرحله انسان بودن نزديك مىشود ، احساس

1 - شرح ابن ابى الحديد ، ج 1 ، ص 16

34