مختلفى وارد شده اند كه به صورت اجمال يادآور مىشويم .
چرا متكلّمين را متكلّمين مىگويند ؟
متكلّمين يك دسته از علماى اسلامى هستند كه در اصول دين بحث مىكردند ، و علّت اين كه به آنها متكلّمين مىگويند اين است كه اوّلين مسأله از مسائل اسلامى كه ميان آنها مورد بحث قرار گرفت و در آن سر و صدا پيدا شد كلام خدا بود ، بحث مىكردند آيا كلام خدا حادث است يا قديم ، البته اين مسأله اكنون براى ما مسأله بسيار واضح و روشنى است ، ولى بدانيد كه تاريخ اسلام حكايت مىكند از اين كه حدود دويست سال علماى اسلامى مخصوصاً اهل سنّت در اين معنى نزاع داشتند . اشاعره مىگفتند كلام خدا قديم است و معتزله مىگفتند كلام خدا حادث است . جنگها و كشتارها راجع به اين مسأله شد و علمايى به زندانها افتادند . سياستهاى اموى و عباسى هم به اين مسأله دامن مىزدند ، و الآن مىفهميم بيشتر به همين علّت بوده كه سر علما را به مسائلى كه دور از سياست باشد بند كنند تا اين كه رفتار خلفا كه بر خلاف مبانى اسلام بود مورد توجّه آنها قرار نگيرد . نقل مىكنند وقتى كه مسلمانها بر قسطنطنيه مستولى شدند ارتش اسلام وارد كليسايى شدند ، مشاهده كردند در آنجا علماى مسيحى به جاى آن كه از كشور خود دفاع كنند بحث مىكردند كه آيا جنبه لاهوت حضرت عيسى به دار زده شد يا ناسوتش !
به هرحال چون اوّلين مسأله اى كه مورد بحث واقع شد كلام خدا بود به بحث كنندگان در اصول دين گفتند : متكلمين ، و قرآن هم مىگويد : ( كلّم الله موسى تكليماً ) ( 1 ) خدا با موسى سخن گفت ، يك عده مىگفتند كلام خدا قديم است چون خدا نمىشود محل حوادث باشد ; عده ديگر مىگفتند آخر چطور مىشود كلام خدا قديم باشد ، خدا كه با موسى حرف مىزند كلامش امر حادثى بود .

1 - سوره نساء ، آيه 164

135