< فهرس الموضوعات > طريقه متكلّمين در اثبات صانع ( برهان حدوث ) < / فهرس الموضوعات > < فهرس الموضوعات > طريقه فلاسفه طبيعى در اثبات صانع ( برهان حركت ) < / فهرس الموضوعات > طريقه متكلّمين در اثبات صانع ( برهان حدوث ) به هرحال متكلّمين براى اثبات خدا از راه حدوث عالم وارد مىشوند و مىگويند : عالَم ، حادث و مسبوق به عدم است و چيزى كه حادث است احتياج به مُحدِث دارد ، آنوقت به خود فشار مىآوردند كه چرا عالم حادث است ؟ در جواب مىگفتند در عالم ، حركت و تغيير هست و حركت و تغيير معنايش اين است كه چيزى نيست و بعد محقّق مىشود . حدوث معنايش وجود بعد العدم است . ما مىبينيم هر يك از اين موجودات بعد از نيستى به وجود آمده است ، پس احتياج به مُحدِث دارد . بنابراين مشربى را كه متكلّمين براى اثبات صانع طى كردند حدوث عالم است ، در اينجا راجع به درستى يا نادرستى اين مشرب بحثى نداريم .
طريقه فلاسفه طبيعى در اثبات صانع ( برهان حركت ) فلاسفه طبيعى يعنى كسانى كه در فيزيك بحث مىكردند - و اين طبيعى به معناى طبيعى منكر خدا نيست - اينها براى اثبات خدا از راه حركت وارد شدند . گفتند : در عالم ، حركت محسوس است و عالم متحرّك است پس نياز به محرّك دارد ، منتها فلاسفه قديم حركت را منحصر به حركت در اعراض مىدانستند و مثلاً مىگفتند : افلاكى هست و از اوّل حركت داشته ، و حركت در اعراض مادّه است .
مرحوم صدرالمتألهين حركت را به جوهر اشياى مادّى آورد ( 1 ) و گفت : مادّه در ذاتش حركت هست ، و اگر در جوهر ذات حركت نباشد اعراض حركت ندارند ، تحوّلاتى كه در اعراض مىبينيد به تبع حركت در جوهر ذات است ; اگر نطفه علقه ، علقه مضغه و مضغه انسان مىشود ، كوچك بزرگ مىشود ، رنگ و شكل و مكان آن تغيير مىكند ، براى اين است كه ذاتش عوض شده است . اعراض نمودهاى ذات

1 - الحكمة المتعالية ( الاسفار الاربعة ) ، ج 3

136