نكته اى كه در همين جا فورا بايد آنرا بياد آوريد ، اينست كه در گذشته گفته‌ام : من از آن جهت كه يك موجود سركشيده از خاك بوسيلهء تفاعل مواد طبيعت هستم ، مزيتى بدست نياورده‌ام و از موقعى كه در مسير كمال افتاده‌ام ، « خود » ى كه داشته‌ام تبديل به « من » و « من » تبديل به « روح انسانى » شده است . كمال از اوصاف الهى ، مسير كمال و نشانه‌هاى آن از خدا ، نيروى درك آن كمال و مسير و نشانه‌هاى آن نيز از خدا بوده ، تنها آگاهى و هدفگيرى در جاذبيت كمال از آن من بوده است . من در اين دو بال پرواز هم بسى انديشيده ، نيروى آن دو را نيز از فيوضات الهى ديده‌ام . در نهايت ، آنچه را كه مستند به خويشتن ديدم صرف آن نيرو در هدفگيرى و آگاهى در مسير كمال مىباشد و بس با اين حال شب و روز زمزمهء محرك من اينست كه : « لا حول و لا قوة الا با لله » .
بنا بر اين از جملهء « تأثير داشته‌ام » باشتباه نيافتيد ، زيرا روح من در تكاپوى مسير مقرر تنفس لازم خود را انجام داده است .
23 - « و قد لقيه عند مسيره الى الشّام دهاقين الأنبار فترجّلوا و اشتدّوا بين يديه ، فقال : ما هذا الَّذى صنعتموه فقالوا : خلق منّا نعظَّم به امرائنا . فقال و اللَّه ما ينتفع بهذا امرائكم و انّكم لتشقّون على انفسكم فى دنياكم و تشقون به فى آخرتكم و ما اخسر المشقّة وراءها العقاب و اربح الدعة معها الأمان من النّار » [1] .
( در راه شام [ كه بجنگ صفين مىرفت ] روستايان انبار [2] در برابرش به - پايكوبى و جوش و خروش دسته جمعى پرداختند . امير المؤمنين فرمود : اين چه كارى است كه كرديد گفتند : اين يك اخلاق رسمى است كه اميران خود را با اين رفتار تعظيم مىكنيم . فرمود : سوگند بخدا ، امراى شما از اين گونه كارها سودى نمىبرند و شما در اين دنيا خود را به مشقت مىاندازيد و در آخرتتان هم دچار

[1] ك 3 شمارهء 37 ص 160 .
[2] انبار شهرى است در كنار فرات در غرب بغداد - معجم البلدان - ياقوت حموى ج 1 ص 257 چاپ بيروت 1374 .

273