را تحقق بخشيده‌ام ، اين جمله نيز باطل و ضد واقع است و امّا اگر بگويم : تا من خود را نشناسم چيزى از جز خود را نخواهم شناخت ، مطلبى كاملا صحيح و مطابق واقع است ، زيرا تا واقعيات « جز خود » از « خود » و وسايل درك آن تفكيك نشود و اندازه و كيفيت وسايل درك كننده روشن نشود ، هرگز علم حقيقى در بارهء واقعيات « جز خود » نمىتوان بدست آورد . باضافهء اين كه تا نيروها و وسايل معرفت و دگرگون كنندهء اشياء عينى بطور دقيق شناخته نشود ، روابط اشياء عينى با انسان نامعلوم و تاريك مىماند .
انسانى كه به خويشتن نادان است ، هيچ قانونى براى چگونگى موجوديت و روابط او با ديگر انسانها مشخص نخواهد بود . دلايل آشنايى كاملا نزديك علىّ بن ابي طالب عليه السلام با خويشتن فراوان است . ما برخى از آنها را در اين مبحث مىآوريم : 1 - او هرگز خود را در مجراى معامله گرى با هوى پرستان نگذاشت ، مبارزهء پىگير على ( ع ) با كسانى كه بر مبناى جاه و مقام و ثروت در پيرامون او پرسه مىزدند و نمىتوانستند على ( ع ) را بسوى تمايلات خويشتن بپيچانند بهترين دليل خودشناسى آن پيشوا بوده است .
2 - جان روحانى على ( ع ) كه بقول « محمد عبده » با ملكوت الهى پيوستگى داشت و اين پيوستگى كه در همهء زندگى او نمودار گشته بود خود قوىترين شاهد است كه على ( ع ) در بارهء تصفيه و تزكيهء خويشتن فوق العاده كوشيده است و اين تزكيه و تصفيه از جهتى علَّت خودشناسى است و از جهت ديگر معلول آن معلول خودشناسى است براى آنكه اگر انسان نادان بخويشتن باشد ، نادان به احتياجات آن هم كه يكى از آنها تصفيه و تزكيه است خواهد بود . وقتى كه خود را شناخت ، احتياجات خود را خواهد شناخت و يكى از اين احتياجات اساسى تزكيه و تصفيه است كه علت خودشناسى است ، زيرا هر اندازه كه تزكيه و تصفيه در « خود » بهتر صورت بگيرد ، بهمان مقدار پرده از چهره‌هاى با عظمت « خود » برداشته مىشود .
3 - لحظه اى از زندگى على ( ع ) در بيهودگى و بازيگرى و لذتجويى سپرى

213