علوم روانى و دقيقترين آزمايشگاه هايى كه در صدد شناساندن روان آدمى و جريانات گوناگون آن هستند ، هنوز از نشان دادن روشنترين پديده‌هاى روانى مانند لذت و درد و انديشه ، مانند يك نمود فيزيكى ناتوانند ، چه برسد كه بتوانند سه موضوع فوق را براى ما نمودار بسازند .
ما براى مشاهدهء موقعيت روانى شخصيتى مانند على بن ابي طالب ( ع ) بيش از يك راه نداريم و آن هم عبارت است از قرار گرفتن در مسيرى كه اين شخصيت از آن عبور كرده است و بقول جلال الدين مولوى : - < شعر > عقل گردى عقل را دانى كمال عشق باشى عشق را بينى جمال < / شعر > < فهرس الموضوعات > چهارم - ايلياپاوليچ پطروشفسكى < / فهرس الموضوعات > چهارم - ايلياپاوليچ پطروشفسكى - استاد تاريخ در دانشگاه لنينگراد : « على پروردهء محمد ( ص ) و عميقا به وى و امر اسلام وفادار بود . . . على تا سر حد شور و عشق پاى بند دين بود . صادق و رستگار بود ، در امور اخلاقى بسيار خرده گير بود و از نامجويى و مالپرستى به دور و بىشك هم مردى سلحشور و هم شاعر و تمام صفات لازمهء اولياء اللَّه در وجودش جمع بود . » [1] < فهرس الموضوعات > توضيحى در بارهء دو جمله از پطروشفسكى < / فهرس الموضوعات > توضيحى در بارهء دو جمله از پطروشفسكى < فهرس الموضوعات > جملهء يكم < / فهرس الموضوعات > جملهء يكم - « على تا سر حد شور و عشق پاىبند دين بود » .
همه مىدانيم كه رسيدن يك مغز و روان بسيار آگاه و فعّال به سر حدّ عشق و شور آن هم به حقايق و موضوعات ماوراى طبيعت كه از حوّاس و تجربه‌هاى معمولى به دور است ، به چه دركها و انديشه‌هاى والائى نيازمند است .
مادامى كه يك روح از همهء امتيازات و زيباييها و عوامل جالب عالم طبيعت و تمايلات طبيعى بالاتر نرود ، چنين وضع روانى كه پطروشفسكى در على ( ع ) سراغ گرفته است ، امكان ناپذير ميباشد .
و چون موضوع شور و عشق در كار است بطور قطع جمال و جلال مطلقى در پشت پردهء طبيعت براى على ( ع ) دريافت شده و او را در جاذبيت خود قرار داده است . مردم معمولى بلكه متفكران ژرف انديش مىتوانند تا سر حدّ دريافتهاى

[1] اسلام در ايران - پطروشفسكى ترجمهء آقاى كريم كشاورز ص 49 و 50

176