افتادن چنين نيرو و يا احساس مستلزم دورى از خود خواهىها و لذت پرستىها است ، لذا فطرت را هم مانند « دل » كه عامل گرايشهاى ملكوتى است ، از بررسىهاى رسمى كنار گذاشته‌اند . ولى كنار گذاشتن واقعياتى كه دلايل و شواهد علمى وجود آنها را اثبات مىكند ، جز خود فريبى و شوخىهاى بيجا با عناصر اصيل انسانى نتيجه اى ندارد .
در اينجا عبارات اريك فروم را كه مقصود ما را مىتواند توضيح بدهد ، يادآور مىشويم .
« دگرگونى آتمسفر فكرى و عاطفى تأثير ژرفى در پيشرفت روانشناسى بعنوان يك علم از خود بر جاى گذاشت .
على رغم شخصيتهاى استثنايى نظير « نيچه » و « كى ير كگارد » ، سنت بررسى روح آدمى با توجه به تقوا و سعادت وى در روانشناسى به كنار نهاده شد . روانشناسى آكاديميك كه مىكوشيد به علوم طبيعى و روشهاى آزمايشگاهى توزين و شمارش تأسّى جويد ، با همه چيز جز روح سر و كار داشت ، همچنين مىكوشيد جنبه هايى از انسان را كه مىتوان آنها را در آزمايشگاه تحت بررسى قرار داد ، آشكار سازد و مدعّى بود كه وجدان ، داورى ارزشها و شناسايى خير و شر ، مفاهيمى ما وراء الطبيعى و خارج از قلمرو روانشناسى است . غالبا به مسائل كم اهميّتى مىپرداخت كه بيشتر متناسب با يك روش بظاهر علمى بود تا ابداع روشهاى تازه جهت بررسى مسائل عمدهء انسانى . بدينسان روانشناسى بصورت علمى در آمد كه فاقد موضوع اصلى خويش يعنى روح انسانى بود . اين روانشناسى فقط به مكانيسمها ، واكنش سازيها و غرايز علاقمند بود و به پديده‌هاى بسيار ويژهء انسانى نظير عشق ، منطق وجدان و ارزشها توجهى نداشت ( از آنجا كه واژهء روح در بردارندهء اين قواى متعالى انسانى است ، در اينجا و در سراسر اين فصول بيشتر اين واژه را به كار مىبرم تا واژه‌هاى روان يا ذهن را » [1] .
نظير اين جمله را كه از « اريك فروم » نقل كرديم ، در صورتى كلىتر از استانيسلاو اندرسكى مىبينيم : -

[1] روانكاوى و دين - اريك فروم - ترجمهء آقاى نظريان ص 13 .

145