محروميت جامعهء آن دوران از رسالت على ( ع ) خود آن جامعه بوده است ، كه او را نشناخت و حتى بمقدار شناسائيش هم از آن شخصيت بهره بردارى ننمود .
اين حقيقت در مباحث آينده در توصيف جامعهء معاصر على ( ع ) مشروحا مطرح خواهد گشت .
عامل ديگر براى مجهول ماندن ارزش شخصيت على ( ع ) يك موضوع كلى است كه مىتواند شامل همه دورانها و همهء جوامع بوده باشد . آن موضوع محدوديت ديدگاه اكثريت مردم است كه دانسته‌ها و خواسته‌هاى آنان نشان مىدهد اين موضوع قابل انكار و ترديد نيست كه بشر با همهء داد و فريادهايى كه در بارهء پيشرفت و تكامل خود به راه انداخته است ، هنوز خود را نتوانسته است از زندان خود - خواهى نجات بدهد . اصلا او هنوز نتوانسته است در بارهء « خود » يك تفسير و توجيه منطقى و رضايت بخشى داشته باشد . رابطهء انسان با انسان هنوز در اصل « پيوستگى بجهت احتياج و گسيختگى بعلت سود شخصى » در جريان است .
امّا در قلمرو دانستنىها ، همين مقدار مىتوان گفت كه بشر هنوز نتوانسته است مرز واقعى ميان « خود » و « جز خود » را در معلومات خود تعيين نمايد . اصول و قوانين عالى جهان شناسى هيچ مكتبى براى مكتب ديگر كلا يا بعضا پذيرفته نمىشود با اين كه از بانيان هر مكتب كه مىپرسى كه مأخذو دليل شما بر مدعايتان چيست ، همگى جواب مىدهند : حس و عقل و قوانين مسلم انسان و طبيت پس اين تناقضها از كجا بوجود مىآيد در پاسخ همين سؤال هم مطالب ضد و نقيض شنيده مىشود .
با اين محدوديت دانستنىها و خواسته‌هاى محدود ، رسالتى مانند رسالت على بن ابي طالب ( ع ) مانند عبور دادن خود كرهء خورشيد از پنجرهء اطاقى است كه با چهار ديوار بعرض شش متر و چهار متر و يك سقف و يك كف مشخص و محدود شده است .
سوم - ميخائيل نعيمه - نويسندهء صاحبنظر و متفكر انسانى مسيحى عرب : « هيچ مورخ و نويسنده اى هر اندازه هم كه از نبوغ و راد مردى ممتاز برخوردار بوده باشد ، نمىتواند قيافهء كاملى از انسان بزرگى مانند پيشوا على ( ع ) در مجموعه اى

174