ديدگاه چهارم - از نظر اصالت مطالعهء فرد و اجتماع از سه ديدگاه گذشته ( طبيعى معمولى و قراردادى و ماهيت ) يك بررسى مستقيم در جريان زندگى فرد و اجتماع با قطع نظر از اهميت و اصالت يكى از آن دو در مقابل ديگرى ميباشد .
از ديدگاه چهارم مىخواهيم به بينيم : آيا اهميّت و اصالت با فرد است يا اجتماع نخست اين نكته را متذكر مىشويم كه ما بايستى از مكتبهاى افراطى و تفريطى در تعيين اصالت فرد يا اجتماع بپرهيزيم و اين جمله « هر چه هست اجتماع است و فرد موجوديتى ندارد » را همان اندازه خلاف واقع بدانيم كه جملهء « هر چه هست فرد است و اجتماع موجوديتى ندارد » را .
اصلا ما بايستى اين مقايسه را كه اصالت با فرد است يا با اجتماع غير - منطقى تلقى نموده ، موجوديت و مختصات هر يك را در عين ارتباط با همديگر مطرح نماييم : - 1 - تحولات و دگرگونىهاى سازنده و عامل پيشرفت تاكنون ، نه ماهيت كلَّى انسان بوده و نه اجتماع تشكل يافته ، باين معنى كه در هيچ نقطه اى از تاريخ ديده نشده است كه اجتماعى شب بخوابد و صبحگاه با آگاهى و فعاليت همهء افرادش گامى فراتر از موجوديت گذشته اش بنهد . همواره بوسيلهء فرد يا افراد بسيار معدودى كه از بارقهء ذهنى برخوردار شده و اقدام به نتيجه گيرى از آن بارقه نموده‌اند ، قدم پيشتر نهاده شده است . از اين نظر مىتوان گفت اصالت با فرد است .
2 - اصلاح واقعى اجتماع با اصلاح هر يك از افراد امكان پذيرتر و منطقىتر است از اصلاح واقعى افراد بوسيلهء اجتماع ، زيرا آنچه كه نتيجهء منحصر اصلاح اجتماع است ، تنها بارور شدن بعد اجتماعى فرد است مانند عمل به تعهدها و احساس مسئوليت و عدم اخلال به آزادى ديگران ، در صورتى كه اصلاح واقعى فرد باضافهء اين كه بارور شدن و بمثر رسانيدن بعد اجتماعى او را تضمين مىنمايد ، خود فرد را از پليدىها و خودخواهى و سود جويىها دور مىسازد .
اين اصل در جوامع باصطلاح متمدن امروزى بخوبى مشاهده مىشود كه

159