خود بوده كه براى بهره گيرى از فنون او بار سفر مىبستند و بسوى او ميشتافتند ، يافعى در « مرات » نگاشته كه : نامبرده در تفسير و حديث و نحو و لغت و بيان داراى اتقان و در فنون خود پيشواى زمان خود بوده ، داراى تصنيفهاى بسيار و بى نظير است كه مورد ستايش قرار گرفته ، سيوطى در « بغية الوعاة » ص 388 از او ياد كرده گويد : زمخشرى دامنهء علمش وسيع و داراى فضل بسيار و منتهاى هوش و ذكاوت و خوش قريحه و متقن در هر علم بوده ، نامبرده معتزلى بوده قوى و تواناى در مذهبش ، و بدان تظاهر ميكرده و حنفى بوده است ، سپس اساتيد و تأليفات او را نام برده ، شرح حال او در « الفوايد البهيّه » ص 209 موجود است كه در كتاب مزبور نيز مورد ستايش قرار گرفته و تأليفات او تعداد شده ، ابن كثير در جلد 12 تاريخش ص 219 از او ياد كرده ، حديث او در استدلال و احتجاج دار ميّه بر معاوية بن ابى سفيان نقل از كتاب زمخشرى « ربيع الابرار » خواهد آمد - كتاب مزبور در نزد مؤلف « الغدير » موجود است ، در آن گويد : شب غدير در نزد شيعه مورد تعظيم است و در آن شب - با تهجد و عبادت بيدارند و شب مزبور شبى است كه رسول خدا صلَّى اللَّه عليه و آله ( در روز آن ) در غدير خم بر جهاز شتران خطبه خواند و در خطبهء خود فرمود :
من كنت مولاه فعلى مولاه .
224 - حافظ - قاضى - عياض بن موسى - يحصبى - سبتى - متوفاى 544 ، بسيارى از صاحبان تذكره و تاريخ شرح حال او را ثبت نموده‌اند ، ابن خلكان در جلد 1 تاريخش ص 428 گويد : نامبرده در حديث و علوم مربوط بآن و در نحو و در لغت و كلام عرب و وقايع ايامشان و در انساب آنان پيشوا و زبدهء عصر و زمان خود بوده ، و تصنيفات سودمندى نموده سپس تأليفات او را نام برده و نمونهء از شعر او را ذكر كرده ، نامبرده حديث غدير را در كتاب مشهور خود « الشفاء » روايت نموده است .
225 - ابو الفتح - محمّد بن ابى القاسم - عبد الكريم شهرستانى - شافعى - متكلم بر روش اشعرى متوفاى 548 ، ابن خلكان گويد : پيشوائى مبرّز و فقيهى متكلَّم

187