تاريخ - تاريخ صحيح تمام اقوام و ملل جهان از هر طبقه بتاريخ محتاجند . و اين انگيزه در تمام طبقات و در هر قوم و ملَّت بدون كم و كاست وجود دارد ، و هيچ فرقه ءاى از فرق مسلمين نيازش بتاريخ كمتر از ديگرى نميباشد ؛ منتهى هر صنفى مقصود خود را از تاريخ ميجويد و هر گروهى هدف مخصوص بخود را تعقيب مينمايد .
مورخ - بطور كلَّى ، منظورش احاطهء بر حوادث روزگار و آگهى از احوال امم و اقوام پيشين و ثبت و ضبط آنهاست .
جغرافيادان ، منظورش در تاريخ تشخيص قسمتهاى سياسى است كه پيروزىها و مغلوبيتهاى ملل را در جهات گوناگون ميجويد ؛ كه كدام ملَّت بر حدود چه ممالكى دست يافته و در آن استقرار گرفته و كدام ملَّت در اثر مغلوبيت از مرزهاى خود رانده شده‌اند .
خطيب و سخنور - تاريخ را بررسى ميكند تا بر موارد عبرت و پند واقف شود و سرنوشت اقوام و ملل و ملوك - آنها كه منقرض و نابود شدند و آنگروه ديگر كه جايگزين آنها گشتند بر او روشن گردد و آن ملَّتهائى را كه در كشاكش بديها و ارتكاب ناروائيها دوچار نكبت و ادبار شدند و بالعكس اقوامى كه در اثر نيكى و التزام بامور پسنديده برستگارى و نيك بختى رسيدند بشناسد .
مرد دينى - ميخواهد بوسيلهء بررسى تاريخ موارد پايه گذارى دين را پيدا كند و مراتب ارتقا و شئونى را كه بر آن اساس و پايه نهاده شده احراز نمايد و اصول و شئون مزبور را از آنچه كه در پيرامون آن بر مبناى هوى و هوس و از روى مطامع مادى بصورت دين جلوه گر شده جدا و متمايز نمايد .
اخلاقى - مقصودش از بررسى تاريخ اينست كه ملكات پسنديده و عكس العمل آنها را در آنگروهى كه خود را بدانها آراسته و در نتيجه بفوز و رستگارى رسيده اند

17