و همچنين اخلاق رزيله و ملكات پليد و آثار شوم آن را در آنگروهى كه بدان آلوده گشته و دوچار بدبختى و محروميت گرديده‌اند بدست آورد ، تا بدينوسيله راه بكار بردن تجربيات حاصله را بمردم زمان خود نشان دهد و در نتيجه افراد جامعه را از سقوط در پرتگاه فساد اخلاق و پيكر اجتماع را از پراكندگى و پريشانى ايمن و مصون بدارد .
سياسى - ( يعنى آنها كه مسئول تأمين مصالح ملَّتى هستند ) ميخواهد از كاوش تاريخ به راز تقدم و تعالى ملل گذشته مطلع گردد و نيز دريابد كه چگونه تمايلات شهوى هواداران و شيفتگان خود را به پستى و هلاكت كشانيده تا بحدى كه نامشان را از صفحهء روزگار محو نموده ! ! تا با وقوف به سرانجام آنان و سختىها و تنگىها و مشكلات جبران ناپذيرى كه گريبانگير آنان گرديده ، با بصيرت كامل برنامه سودمندى براى ملَّت خود تنظيم و بدانوسيله تقدّم و ترقّى و سعادت آنان را پيش بينى و تأمين نمايد .
اديب - ميخواهد از لابلاى تاريخ احوال امم گذشته نكته‌هاى دقيق و رقيق ادبى و آنچه را كه براى آرايش الفاظ و عظمت معانى بكار ميرفته تشخيص و رموز زيبائى اسلوب كلام و تقريب مقصود در شعر و نثر از فنون اشارات و موارد استعارات را بدست آورده و در مورد خود بكار برد .
و با تماس و شمولى كه تاريخ در علم رجال و طبقات آنان دارد ناچار بايد بگوئيم كه :
فقهاى عظام نيز بتاريخ نيازمندند چه آنكه براى تصحيح اسناد و روايت و استوار نمودن مبانى فتوى ناگزيرند بآنقسمت از تاريخ كه مربوط بعلم رجال است مراجعه نمايند .
محدّثين - نيز از اين نيازمندى بر كنار نبوده و بمنظور تحصيل وثوق و اعتماد بروايات ( كه ارتباط مستقيم با فنّ شريف آنان دارد ) بايستى بقسمت مربوط باين امر توجه و امعان نظر نمايند .
بعلاوه در فنّ حديث اصولا موضوعاتى هست كه با

18