درست مىكنيد و مىگوييد : او خليفه رسول خداست آن گاه چون بر او خشمگين شويد او را مىكشيد چنان كه در باره عثمان بن عفّان همين عمل انجام شد .
يكى از آنان : دليل آن بدين گونه است كه امام وكيل مسلمانان است ، و مسلمانان هر گاه از وكيل خود راضى باشند او را بر خود فرمانروا و هر گاه از وى ناخرسند باشند ، عزلش مىكنند .
مأمون : مسلمانان و بندگان و شهرها ملك و مال كيست ؟
دانشمندان : ملك خداوند .
مأمون : پس خداوند خودش سزاوارتر است كه وكيل بندگان خود را جز آن كس قرار دهد ، زيرا به اجماع همگى مسلمانان كسى كه در ملك غير تغييرى دهد ضامن است و حق ندارد تغيير و تبديلى در آن حادث كند ، و اگر چنان كارى كند گناهكار است و غرامتكار .
مأمون : بگوييد آيا پيغمبر هنگام رحلت جانشين خود را معين كرد يا نه ؟
دانشمندان : جانشين معين نكرد .
مأمون : ترك جانشين هدايت بود يا ضلال ؟
دانشمندان : هدايت .
مأمون : پس بايد مردم پيروى از هدايت كنند و باطل را دور اندازند و از ضلالت بپرهيزند .
دانشمندان : همين كار را كردند .
مأمون : چرا مردم پس از پيغمبر خليفه انتخاب كردند ، با اين كه پيغمبر خود جانشين تعيين نكرد ولى ابو بكر جانشين معين كرد و عمر نه ، مانند پيغمبر عمل كرد و نه مانند ابو بكر بلكه طريق سومى برگزيد اكنون روشن كنيد كدام يك از اين راههاى مختلف به نظر شما درست است ؟ اگر عمل پيغمبر را تصويب كنيد ناگزير كار ابو بكر را تخطئه كرده‌ايد و همچنين است سخن در بقيه گفتارها . بگوييد كدام روشن برتر است : طريقى كه پيغمبر اختيار كرد از ترك جانشين ، يا عمل گروهى كه

122