منزلت بزرگى كه در دولت آل بويه داشت با اين حال با هر صاحب نظرى به بحث و مناظره مىنشست . او بسيار صدقه مىداد ، و كاملا فروتن بود ، و نماز و روزهء فراوان بجا مىآورد ، و لباسى زبر و خشن به تن مىكرد ، و عضد الدّولة زياد به زيارت وى مىرفت . مردى ميان بالا و لاغر اندام و گندم گون بود . هفتاد و شش سال عمر كرد و بيش از دويست تصنيف و تأليف از خود بيادگار گذارد . داستان تشييع جنازهء او مشهور است كه در آن روز هشتاد هزار نفر از شيعيان او را تشييع كردند ، و در ماه مبارك رمضان در گذشت . خدايش رحمت كند - » .
و ابن نديم گويد [1] : « ابن المعلَّم ابو عبد الله كسى است كه رياست متكلَّمان شيعه در عصر ما به او منتهى شده است ، وى در صناعت كلام از تمامى همگنان خود پيشى گرفته و بسيار باريك بين و ژرفنگر و خوش حافظه مىباشد . من او را ديده‌ام و او را مردى بلند پايه در علم و فضيلت يافته‌ام » .
و نيز گويد [2] : « ابن المعلَّم ابو عبد الله محمّد بن محمّد بن نعمان كسى است كه رياست همگنان او از شيعيان اماميّه در علم فقه و كلام و آثار به وى منتهى شده است » .
دانشمندانى ديگر نيز بنوبهء خود سخنانى در جلالت شأن و علوّ مقام وى گفته‌اند كه به جهت رعايت اختصار از ذكر آنها خوددارى مىشود ، و آنچه گفته آمد مشتى از خروار ، و جرعه‌اى از درياى بيكران فضل و دانش اوست ، و با اين حال از همين مختصر كه مذكور شد نمودار مىگردد كه شيخ بزرگوار مفيد - رضوان الله تعالى عليه - در هر فضيلتى از فضائل كه براى انسان كامل امكان دسترسى به آنست از علم و عمل و زهد و تقوا و ديگر فضائل سر آمد معاصرين خويش است و از همهء آنان در اين گونه فضائل گوى سبقت را ربوده است .
راستى كه او مصداق اتمّ و اكمل ، و آيينهء تمام نماى اين سخن امام على عليه السّلام است كه فرموده :
« سعى كنيد تا چشمه سارهاى دانش ، و چراغهاى ديجور ، و ژنده پوش ، و فراخ دل باشيد ، كه بدين صفات در آسمان معروف ، و در زمين مذكور گرديد » .
جامعيّت وى در علم و عمل امّا در بارهء دانش او همين گفتار ابن حجر بس كه : « او را بر هر پيشوائى در علم و دانش منّتى عظيم است » صرف نظر از اينكه گفته : « وى به اوج قلَّهء دانش

[1] فهرست ابن نديم ص 266 و 293 .
[2] فهرست ابن نديم ص 266 و 293 .

4