بِسْمِ الله الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ 1 - اجمالى از زندگانى مؤلف [1] .
1 - نام و نسب وى نام گراميش « محمّد » است فرزند محمّد بن نعمان كه به « شيخ مفيد » ملقّب گشته و به « ابن المعلَّم » معروف مىباشد . نجاشى نسب او را به تفصيل تا يعرب بن قحطان ضبط كرده است . گويند : يكى از دانشمندان اهل تسنّن بنام علىّ بن عيسى رمّانى در اثر مباحثه‌اى كه در يكى از موضوعات علمى با وى داشته او را به « مفيد » ملقّب ساخته است .
مدح و ثناى دانشمندان در بارهء وى علماى علم رجال و تراجم از عامّه و خاصّه ( شيعه و سنّى ) با عبارات گوناگون و تعبيرات مختلفى وى را ستوده و هر كدام بگوشه‌اى از حيات درخشان اين بزرگمرد علم و عمل و دانش و تقوى اشارتى داشته‌اند . ابن حجر [2] گويد :
« وى از حدّ بسيار نازلى از خوراك و پوشاك برخوردار بود ، دلى خاشع و عشقى فراوان به علم و دانش داشت . وى نزد دانشمندان بسيارى درس خوانده ، و در مكتب فرقهء اماميّه به اعلى درجهء آن دست يافته و به آخرين قلَّه هاى آن رسيده بحدّى كه در بارهء او گفته شده : او را بر هر پيشوائى در علم و دانش منّتى عظيم است .
پدرش در واسط معلَّم بود و در همان جا متولَّد شد و در عكبرى به قتل رسيد . گويند :
عضد الدّولة بزيارتش مىرفت و بهنگام بيمارى از وى عيادت مىكرد . و شريف ابو يعلى جعفرى كه داماد او است گفته : وى ( مفيد ) اندكى در شب مىخوابيد سپس برخاسته به نماز و مطالعه و درس و تلاوت قرآن مشغول مىگشت » .
عماد حنبلى [3] از ابن ابى طىّ حلبى نقل كرده كه وى گفت : « او يكى از بزرگان شيوخ اماميّه ، و در علم كلام و فقه و جدل پيشتاز است . وى با قدر و

[1] كتب امالى بر خلاف ديگر كتب ، مؤلف آنها غير از صاحب كتاب است ، زيرا آن كس كه كتاب بنام اوست « مملى » بمعنى املاءكننده است ، و آنكه مطالب املاء شده را يادداشت كرده و سپس ترتيب و تنظيم نموده و به نگارش آورده است مؤلف نام دارد . امّا از اين نظر كه لفظ « مؤلف » براى صاحب كتاب اصطلاح شده است ما عنوان « اجمالى از زندگانى مؤلف » را اختيار نموديم .
[2] لسان الميزان ج 5 ص 368 .
[3] شذرات الذهب ج 3 ص 199

3