صاحب جامع الرّوات نيز از منهج المقال مثل آن را ذكر نموده است .
و آنچه نظر ما است هم در بارهء تفسير و هم در بارهء مؤلَّفش ، اينست كه اختلاف را رها كنيم و به خود تفسير مراجعه كرده تا حقّ ظاهر شود ، در اين تفسير موجود كه ثابت نيست همان باشد كه مصدر صدوق - عليه الرحمة - بوده مطالب درستى هست كه نسبتش را بمعصوم ميتوان داد چون با اصول مذهب و كتاب و سنّت و عقل سازگار است ، و مطالبى نيز هست كه با تأويل و توجيه و تكلَّف ميتوان آن را با اصول مذهب توفيق داد ، و مطالبى هم هست كه به هيچ وجه نمىتوان آن را بمعصومين نسبت داد نه تنها به معصومين عليهم السّلام بلكه حتّى به يك فرد مسلمان امامى مذهب كه به اصول اماميّه پاى بند باشد نميتوان نسبت داد ، براى نمونه يكى دو مثال آورده مىشود : مثلا گويد : « هنگامى كه ابو جهل از رسول خدا صلَّى الله عليه و آله و سلَّم خواست كه اگر تو براستى پيغمبرى بخواه كه صاعقه اى اكنون فرود آيد و مرا بسوزاند و صاعقه نيامد ، رسول خدا صلَّى الله عليه و آله به او فرمود : اى ابا جهل جز اين نيست كه خداوند به يك علَّت عذاب را از تو برداشت ، و آن اينست كه از صلب تو ذرّيّهء طيّبه اى به دنيا خواهد آمد و او عكرمه فرزند تو است ، و به زودى امور مسلمانان را در دست خواهد گرفت و چنانچه رعايت فرمان خدا را بكند در نزد او جليل و بزرگ خواهد بود كه اگر اين سبب نبود هر آينه عذاب بر تو نازل مىشد » . و بايد دانست كه اين ذرّيّهء طيّبه را ارباب تاريخ و تراجم جزء دشمنان سرسخت رسول خدا صلَّى الله عليه و آله نام برده‌اند و گويند : « كان شديد العداوة لرسول الله صلَّى الله عليه و آله و سلَّم في الجاهليّة » و اسد الغابه گويد : « و من أشبه أباه فما ظلم » هر كس به پدرش مشابه باشد ستم نكرده ، و ويرا در جاهليّت در دشمنى رسول خدا همگام پدرش همى دانند ، و در غزوهء احد فرماندهء ستون چپ لشكر مشركين بوده ، و در غزوهء بدر چند تن از مسلمانان را بقتل رسانيده كه از جمله آنها رافع بن معلَّى بن لوذان است ، و دشمنى اين ذرّيّهء طيّبه با امير المؤمنين عليه السلام براى آنان كه با تاريخ اسلام آشنايند محلّ ترديد نيست ، و توجيه باينكه مراد فردى از نسل عكرمه است بىوجه است زيرا علماء انساب و ارباب سير جملگى نصّ صريح دارند كه وى پس از خود كسى را نگذاشت و گويند : « ليس

514