را ، از منظور و نيّت درست و حقّ خدا و پيغمبرش ، يعنى آنچه كه در قرآن و احاديث هست ، آگاه سازد ، و چون مردم از نظر استعداد و هوش و عادات متفاوتند ، در توجيه و تأويل يكسان نيستند ، به همين دليل هر كس آيات قرآن و احاديث را طبق مرام خويش توجيه مىنمايد ، حال اگر خداوند ، آگاه سازندهء راستگويى را كه واقعيت كتابش را بيان نمايد برايشان قرار ندهد ، اختلاف در دين را بدست خود ايجاد كرده و بنا بر اين آن را براى مردم جايز دانسته است . زيرا كتابى نازل نموده كه قابل تأويل است ، و پيغمبرش قوانين و آدابى را مقرّر نموده كه احتمال تأويل در آن مىرود ، و به مردم دستور داده تا به آن كتاب و سنّت عمل نمايند ، همچنان است كه گفته باشد : قرآن و سنّت مرا تأويل نمائيد و عمل كنيد . و روشن است در چنين فرضى روا خواهد بود كه ضدّ و نقيض عمل نمودن و يا اعتماد داشتن به حق و خلاف آن را ، جايز دانسته باشد . و چون چنين رخصتى بر خدا محال است پس بايد در هر دوره اى همراه با قرآن و سنّت شخصى باشد كه با آگاهى كامل از معناهائى كه خدا در نظر داشته مقصود او را از آيات قرآن بيان نمايد ، و احتمالات ديگرى را كه در الفاظ قرآن مىرود كنار زند ، و معانى درستى را كه پيامبر صلَّى الله عليه و آله در مقرّرات و اخبارش در نظر داشته است بيان نمايد ، و نيز

311