نبوده و صريح در مقصود شما باشد ، و چون در اين خبر احتمال تأويل مىرود و ظاهرش خيلى روشن نيست ، مىفهميم پيغمبر صلَّى الله عليه و آله « ديدنى » كه شما مدّعى آن هستيد ( ديدن با چشم سر ) را اراده نفرموده ، و اين ايرادگيرى و مغلطهء سختى است ( زيرا هر دليلى در قرآن و سنّت كه عدّه اى از مسلمين در اثبات عقيدهء خود به آن تمسّك جويند مورد اختلاف است ، و مع ذلك آن را دليل قاطع مىدانند و بمجرّد احتمال خلاف از آن دست نمىكشند ) .
چون بيشتر كلمات در قرآن و اخبار پيغمبر صلَّى الله عليه و آله به لغت عربى است ، و در غدير روى سخن آن حضرت با مردمى فصيح بوده ، و اوضاع و احوال ( قرائن حاليّه و مقاميه ) بيانگر مراد رسول خدا صلَّى الله عليه و آله بوده است كه مقصود ايشان بطور يقين فهميده شده و نياز بلفظ صريحترى نبوده ( و اين احتمال تأويل بعداً پيدا شده ) ، و اينكه چرا سخن را طورى ادا مىكنند تا واضح نباشد بدين جهت است كه معنى آن را به خردها وامىگذارند تا مورد دقّت و موشكافى واقع گردد .
و من براى بيان مفهوم وجوب فرمانبردارى عبارتى استوارتر و گوياتر از فرمايش پيغمبر صلَّى الله عليه و آله ( آيا من نسبت به مؤمنين سزاوارتر نيستم از خودشان پس هر كه را من مولايش هستم على مولاى اوست ) سراغ ندارم ، زيرا اين جمله بر پايهء اقرار مسلمين در مقابل رسول خدا صلَّى الله عليه و آله به حقّ فرماندهى بر آنها و اينكه او

171