رياست عامه و خلافت در هر عصرى بانتخاب خدا است نه خلق ( 1 ) 1 - كلمهء جاعل در آيه * ( وَإِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي جاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً ) * يعنى نصب خليفه را خدا بخود اختصاص داده بدليل آنكه آن را با تنوين آورده است [1] - و هم وزن اين كلمه در دلالت بر صفت خاص بخدا گفته ديگر او است ( در سوره ص آيه 71 * ( إِنِّي خالِقٌ بَشَراً مِنْ طِينٍ ) * همانا من بخصوص آفريننده بشرم از خاك در اينجا هم كلمه خالق را با تنوين آورده و خود را بدان ستوده هر كس مدعى است كه اختيار تعيين امام با او است لازمست كه از خاك بشر بيافريند چون اين باطل است موضوع اختيار امام هم باطل مىشود زيرا اين هر دو موضوع را قرآن در يك سياق تعليم داده .

[1] مقصود شيخ اينست كه اين جمله افاده حصر ميكند و معنايش اختصاص حق انتخاب خليفه است بخدا و اين اختصاص از تنوين كلمه جاعل فهم مىشود چنانچه در روايت كافى در باب وضوء وقتى محمد بن مسلم از امام پنجم ميپرسد از كجا دانستى كه مسح ببعضى از سر واجب شده امام ميفرمايد لمكان الباء في برؤسكم و با اين نشانه كليد فهم حكم را بدست او ميدهد و قانع مىشود در اينجا بايد فهميد كه استفاده اختصاص از اين تنوين از نظر قواعد ادبى مقرر در علم نحو و بلاغت است يا آنكه مرحوم شيخ از نظر قريحه و كسب الهام خصوصى اين استفاده را نموده زيرا مجرد تشبيه بجمله خلقت بشر از خاك بحسب ظاهر درست نميآيد زيرا در اين جمله خود صنعت آفرينش قطع نظر از تنوين هم از صفات خاصه خدا است و ادله عقلى و نقلى ديگر بر اين اختصاص دلالت دارد در علم بيان چهار طريقه براى افاده حصر و اختصاص ذكر شده . 1 - كلمه انما 2 كلمه الا در مقام استثناء 3 تقديم معمول بر عامل 4 ضمير فصل و لام جنس در خبر چون زيد هو الامير و تنوين صفت در شمار آنها نيست ولى از اين آيه بچند وجه ممكن است استفاده الف - از سياق جمله باعتبار كلمه تأكيد كه در آن آورده شده است زيرا در صورتى كه اين خطاب بفرشتگان متوجه است و آنها هيچ ترديدى در صحت گفتار خدا ندارند فائده آن افاده اختصاص است . ب - از سياق خطاب باعتبار آنكه اعلام اين موضوع بهمه فرشتگان خدا دليل بيان صنعت خاصه حق است . ج از نظر همان تنوين كه در كلمه جاعل آمده اگر تنوين جنس باشد معنايش حمل مطلق جنس است بر ذات حق و اين خودش دليل اختصاص مىشود زيرا معنايش اينست كه كل جنس جاعليت خليفه صفت حق است و اگر ديگرى هم جاعل باشد اين درست نباشد و اگر تنوين افراد باشد جمله اين معنا را ميدهد - محققا من يكتا جاعل خليفه زمين هستم و اين جمله هم دليل اختصاص است بنا بر اين تنوين در مثل زيد عادل كه دلالت بر اختصاص ندارد تنوين تنكير است نه جنس و نه افراد .

82