پشت سر اندازد ديگر با او جاى سخن در اين موضوع نمىماند و بايد براى او چاره اى ديگرى انديشيد .
يكى از شرايط تاثير و اهميت كتاب خلوص و عقيده پاك مصنف است كه بحد كامل در شيخ بزرگوار صدوق موجود بوده است و جز ارشاد و راهنمائى غرض ديگرى نداشته و اين موضوع را خود در مقدمه كتاب توضيح داده است و اميد است عموم علاقه مندان بحقيقت و طالبين راه درست از اين ترجمه فارسى مانند اصل كتاب استفاده كامل ببرند در عصر صدوق دو فرقه از شيعه نفوذ قابل توجهى در محيط پهناور اسلامى داشته‌اند .
1 - طائفه اسماعيليه كه در قسمتهاى مختلف ايران مشغول دعوت بوده‌اند و در نتيجه در محيط قزوين بكوشش حسن صباح كه از تحصيل كرده‌هاى دانشگاه نيشابور بود حكومتى تشكيل دادند كه مدتها دوام يافت و غزنويان و سلجوقيان با همه اقتدارى كه يافتند بر آنها دست نيافتند و تا دوران هجوم بنيان كن مغولها برقرار بود .
2 - طائفه زيديه كه در طبرستان حكومتى تشكيل دادند و چند تن از آنها استقلال يافتند ، دعوت هر يك از اين طوائف بعنوان تشيع بود و شعار آنها استحقاق خاندان پيغمبر اسلام براى پيشوائى و خلافت و از اين جهت با طائفه اماميه مخالفت شديدى داشتند و احتجاجات علمى ميان آنها با اماميه بسيار بوده است و در برابر اينها جمعى هم بامامت جعفر كذاب قائل بودند باين ملاحظه شيخ صدوق در قسمت اول كتاب احتجاجاتى كه ميان دانشمندان آن تاريخ بوده است و بصورت كتبى رد و بدل ميشده خلاصه كرده است و از ميان فرق مخالف زيديه را شديدتر از ديگران تشخيص داده و كتابى كه ابو زيد علوى بر رد اماميه منتشر كرده بوده است در نزد او مورد اهميت قرار داشته از اين جهت ردى را كه عبد الرحمن بن قبه بزرگترين متكلمين اماميه بر اين كتاب نوشته است بتمامه درج كرده است .
در اينجا توجه باين نكته هم لازمست كه اخبارى را كه شيخ صدوق عليه الرحمه در كتاب كمال الدين جمع آورى كرده‌اند همه را جز اندكى با سلسله سند ضبط نموده است و در سلسله بعضى اسناد رجال عامه وجود دارند و اينها را براى احتجاج بر آنها ذكر كرده است و در رجال ديگر از نظر اصطلاحات رجالى گاهگاهى ضعف ديده مىشود ولى در زمان شيخ صدوق اساتيد حديث با قرب زمان ائمه فراوان بوده‌اند صحت احاديث را بقرائنى كه نزد آنها موجود بوده تشخيص ميداده‌اند و پاى بند اين اصطلاحات متأخره نبودند چنانچه شيخ بهائي در حبل المتين

69