5 - حاكم [1] 6 - طبرانى [2] 7 - ابو يعلى موصلى [3] و سند اين اخبار را بجمعى از صحابه رسانيده‌اند مانند على عليه السّلام و ابن عباس [4]

[1] محمد بن عبد اللَّه بن حمدويه معروف بحاكم نيشابورى صاحب تاليفات بسيار در علم حديث و تاريخ است و بسال چهار صد و سه در گذشته است رجوع بلغت نامه دهخدا شود ص 626 ج 1 ترجمه مقدمه ابن خلدون حاكم در اصطلاح يك مرتبه عالى از حفظ اخبار است كه تمام سلسله سند و متن آن را از حفظ داشته باشد و با آنكه ملقب بحافظ در ميان روات و محدثين خصوص ميان عامه بسيار است ولى ملقب بحاكم بسيار نادر و كمياب است .
[2] سليمان بن احمد بن ايوب بن مطير لخمى ابو القاسم الكنيه طبرانى كه در سال 260 هجرى قمرى در طبريه شام متولد شده و به مسند الدنيا شهرت دارد و از مشاهير محدثين و حفاظ عامه كه حافظ عصر خود بوده و بجهت تحصيل از بلاد شام بعراق و حجاز و مصر و بلاد جزيره رحلت و سى و سه سال سياحت و از هزار تن از مشايخ استماع حديث نموده و سى سال بروى حصير خفته و بجمع و حفظ اخبار بسيار و تصنيفات نافعه كه اشهر و انفع آنها معجم اوسط و معجم صغير و معجم كبير در اسامى صحابه ميباشند موفق آمده و عاقبت در اصفهان توطن كرده و ابو نعيم اصفهانى و جمعى ديگر از مشايخ حديث از وى روايت ميكنند و در سيصد و شصتم هجرى در صد سالگى در همان جا وفات كرد و بخاك رفت و ابو نعيم بر جنازه اش نماز خواند ص 15 ج 3 ريحانة الادب
[3] احمد بن على تميمى موصلى محدث حافظ مشهور از اكابر محدثين اوائل قرن چهارم هجرى عامه و كتاب المسند الكبير او بس معروف و يك نسخه از آن در خزانه آصفيه موجود و در حق اين كتاب گفته‌اند كه مسندهاى ديگر مانند نهر و مسند ابو يعلى چون درياست كه تمامى نهرها در دريا جمع ميشوند و او در سال 307 هجرت در گذشته ص 205 ج 5 ريحانة الادب
[4] عبد اللَّه بن عباس بن عبد المطلب بن هاشم صحابى است و موصوف به ابو الخلفاء و ابن سيد الناس از اكابر صحابه جلالت اساس و جد عالى خلفاى بنى عباس بوده و لفظ ابن عباس مطلق بدو منصرف ميباشد و از تلامذه حضرت امير المؤمنان و مواليان و اخلاص كيشان آن حجت رحمان بوده و بمدلول مجموع چندين حديث نبوى از طرف حضرت رسالت بدعاهاى نشر اسلام و بنده صالح بودن خدا و زيادتى علم و فقاهت در دين و علم تأويل قرآن و حكمت مفتخر گرديده است اينك در نتيجه ادعيه صادره از زبان مبارك آن ترجمان وحى الهى بدرك فيوضات حضور حضرت امير المؤمنين ع موفق و در اثر تعليمات آن حضرت رموز و دقائق قرآنى را واقف و بعلوم بسيارى عارف و از كثرت علوم متنوعه خصوصا علوم قرآنيه به بحر و حبر الامه و ترجمان القرآن و سلطان المفسرين ملقب و بنشر حديث و تفسير و قسمت اعظم علوم اسلاميه موفق گرديد و بالخصوص علو مقام علمى او در حديث وفقه و تفسير قرآن مستغنى از بيان و مجلس او در خصوص علم شعر و انساب و حلال و حرام وقايع ايام عرب و فنون ادبيه و عربيه جامع ترين محافل و در حل مشكلات متنوعه مرجع استفاده افاضل بوده و دويست سؤال نافع بن ارزق خارجى را كه راجع به تفسير قرآن بوده‌اند جواب متقن داده و در هر جوابى بيكى از اشعار عرب استشهاد كرد و بالجمله ابن عباس بنوشته سيوطى از طبقه اول مفسرين بوده و بعد از صحابه اهل مكه نسبت بتفسير قرآن اعلم تمامى مردم بوده‌اند بجهت اينست كه شاگردان ابن عباس بوده‌اند و ابن عباس اول كسى است كه قرآن مجيد را تفسير و در اين باب گوى سبقت را برده تفسير ابن عباس معروف و اقوال او در كتب تفسير منقول است ولادت او سه سال پيش از هجرت بوده و وفات او بنا بر مشهور در سال شصت و هشتم و يا در هفتاد و چهارم در طائف اتفاق افتاده و جناب محمد بن حنفيه بر او نماز خوانده و فرموده اليوم مات ربانى هذه الامة - ملخص از ص 75 ج 6 ريحانة الادب .

23