و پاداش بيشتر ، و بيرون شدن از گناهان ، و توبه و بازگشت از آنچه تاكنون از تقصير و نافرمانى از او سرزده است ، و شروع در آينده كرده ، و عمل را از نو آغاز كند در حالى كه نامهء اعمالش از سياهى گناهان همچو طفلى مادرزاد سفيد و پاك گشته است . علاوه بر آنچه از انفاق و صرف اموال و بزحمت انداختن ابدان و مشقّات سفر و دورى از زن و فرزند و خويشان ، و منع كردن خود از لذّتها ، و پيمودن راه بسيار در گرما و سرما على الدّوام تا خود را بمقصود رساند ، با كمال خضوع و كوچكى و تواضع و تذلل ، و اينكه در اين سفر براى همهء مردم اهل شرق و غرب منفعتهائى است ، چه از اهل خشكى باشد و چه از اهل دريا و جزائر آن ، هر كس كه باشد ، بحجّ رفته است يا نه ، همگى از آن فائده ميبرند ، خواه تاجر ، خواه واردكننده ، خواه فروشنده ، و خواه خريدار ، كاسب و زمينگير ، كرايه دهندهء مركب سوارى ، و بينوا ، همه و همه بهره مند ميشوند ، و اهل بلاد مختلف در اجتماعاتى كه بر ايشان پيش مىآيد حوائج يك ديگر را مىفهمند و در رفع آن يك ديگر را يارى مىكنند ، علاوه بر اينها در آن آموزش احكام دين است و اخبار پيشوايان دين را از ناحيه اى به ناحيهء ديگر انتقال مىدهند و ترويج دين مىكنند ، و چنان كه خداوند تعالى فرموده است : * ( فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ ) * ( پس چرا كوچ نكنند از هر فرقه يك جماعت تا تحصيل فقه

255