نيست ، سليمان جوابى نداشت كه مطرح كند .
سپس حضرت فرمودند : اى سليمان ! آيا خداوند به تمام آنچه را كه در بهشت و دوزخ است ، علم دارد ؟ سليمان گفت : بله ، حضرت فرمودند : آيا آنچه را كه خداوند مىداند كه در آينده ايجاد خواهد شد ، ايجاد خواهد شد ؟
گفت : بله ، حضرت فرمودند : حال ، اگر موجود شد بگونه اى كه ديگر چيزى باقى نماند ، آيا باز هم خداوند مىتواند چيزهاى ديگرى به آنها بيفزايد يا صرف نظر مىكند ؟ سليمان گفت : اضافه مىكند ، حضرت فرمود : بنا بر گفتهء تو - كه خداوند اضافه مىكند - ، چيزى به آنها اضافه كرده است كه خود نمىدانسته ايجاد خواهد شد ( چون فرض بر اين بود كه تمام آنچه را خدا به وجود آنان در آينده علم داشته ، موجود شده است و ديگر چيزى باقى نيست ) .
سليمان گفت : قربانت گردم ، اضافه‌ها غايت و نهايت ندارند ، حضرت فرمودند : پس ، از نظر شما علم خداوند به آنچه در آنها ( يعنى بهشت و دوزخ ) قرار خواهد گرفت ، احاطه ندارد ، چون نهايتى براى آن قابل تصوّر نيست و اگر علم او به آنچه در آنها خواهد بود احاطه نداشته باشد ، آنچه را كه در آنها خواهد بود ، قبل از وجودشان ، نخواهد دانست ، خداوند از چنين گفته‌ها و

373