عقل است كه معرفت و شناخت او پا مىگيرد ، و به وسيلهء فطرت ، حجّت بر مردم تمام مىشود ، آفرينش مخلوقات توسّط خداوند ، حجابى است بين او و آنها ، دورى و جدائى او از بندگانش ، مكانى و مادّى نيست بلكه تفاوت وجودى اوست با نحوهء وجود آنها ، و آغاز داشتن خلقت مخلوقات ، دليلى است براى ايشان بر اينكه خدا آغاز و ابتداء ندارد ، چون هر چيز كه آغاز و ابتداء داشته باشد ، نمىتواند آغازگر چيز ديگرى باشد ، و نيز آلات و ادوات دادن خدا به آنان دليلى است بر اينكه در خداوند آلات و ادوات وجود ندارد ، زيرا آلات و ادوات ، شاهد عجز و فقر صاحب آنهاست ، أسماء او محض عبارت و تعبير است ، و افعال و كردار او مجرّد تفهيم است ، ذات او حقيقت است و كنهش ، جدائى او از خلق ، بقاء او حدّ و مرز ساير پديده هاست ، هر كس بخواهد اوصاف خدا را دريابد ، او را نشناخته است ، و هر كس بخواهد با فكر خود بر او احاطه پيدا كند در واقع از او گذشته و او را پشت سر نهاده و بر چيز ديگرى ( كه ساختهء فكر او است ) احاطه پيدا كرده است ، و هر كس بخواهد كنه او را دريابد به خطا رفته است .
هر كه بگويد : چگونه است ؟ او را ( به مخلوقاتش ) تشبيه نموده است ، و هر كه بگويد : چرا و از چه راهى موجود شده است ؟ در واقع براى او علَّت تصوّر كرده است ، و هر كس بگويد : از چه موقع بوده است ؟ براى او وقت و زمان

305