تصوّر كرده است ، و هر كس بگويد : در كجا قرار دارد ؟ براى او جا و مكان خيال كرده است ، و هر كه بگويد : حدّش تا كجاست ؟ براى او نهايتى فرض كرده است ، و هر كس بگويد : تا چه زمانى خواهد بود ؟ براى او غايت و انتهائى قرار داده است ، و هر كس چنين كند بين او و ساير موجودات حدّ مشترك قرار داده است ، و هر كس بين او و مخلوقاتش حدّ مشترك قرار دهد براى او اجزاء و ابعاض پنداشته است ، و هر كس او را داراى اجزاء تصوّر كند او را وصف نموده ، و هر كه او را وصف نمايد ، در مورد خداوند به خطا رفته و كارش به الحاد و كفر مىانجامد .
و خداوند با تغيير يافتن مخلوقين ، تغييرى نميكند ، كما اينكه با حدّ و حدود مخلوقين ( كه همگى محدود هستند ) محدود نمىشود ، « أحد » است ولى نه به عنوان عدد ( ى در مقابل دو ، و سه و . . . [1] ) ظاهر و آشكار است ولى نه باين صورت كه قابل لمس باشد ، آشكار و هويداست ولى نه باين معنى كه ديده شود ، باطن و پنهان است ولى نه اينكه از مخلوقات غائب باشد ، دور است ولى نه از نظر مسافت ، نزديك است ولى نه از جهت مكانى ، لطيف است ولى نه از نظر جسم ، موجود است ولى نه بعد از عدم ، ( قبل از او عدم نبوده بلكه او هميشه موجود بوده است ) ، فاعل است و كار انجام مىدهد ولى نه از روى اجبار ، بلكه

[1] . بلكه همان طور كه قبلا اشاره شد ، « تك » است و بىهمتا و دومى ندارد .

306