زيرا گفتار پيامبر صلى الله عليه و آله بر آنها سنگين و دشوار مىآمد و نمىتوانستند به آن سخنان گوش فرا دهند . مأمون مجدّدا گفت : خاطرم را آسوده نمودى ، خداوند آسوده خاطرت كند ! 34 - حمدان بن سليمان گويد : به حضرت رضا عليه السّلام نامه نوشتم و در بارهء افعال مردم ، كه آيا مخلوق خداوند است يا نه سؤال نمودم . حضرت مرقوم فرمودند : افعال مردم ، دو هزار سال قبل از خلقت مردم ، در علم خداوند مقدّر بود .
شرح : « يعنى خداوند ميدانسته كه چه مىكنند ، همان طور كه به وقوع پيوسته يا مىپيوندد ، اگر اضطرارى باشد ، در علم الهى اضطرارى بوده ، و اگر اختيارى باشد در علم الهى اختيارى و از روى آزادى و اختيار بجاى آورده‌اند بود . و علم او با معلوم خارج موافق است و چون در خارج اختيارى بودن فعل از فاعل محسوس است در علم الهى نيز همين طور بوده است ( استاد غفّارى ) » .
35 - حسين بن خالد گويد : امام رضا عليه السّلام به نقل از پدرانشان از

276