بخلق فرستاده بود و حقتعالى بپيغمبر خود محمد مصطفى ( ص ) ميفرمايد * ( أَ لَمْ يَجِدْكَ يَتِيماً فَآوى ) * مقصود اينست كه اى پيغمبر گرامى آيا نيافت ترا خدا وحيد و بىكس پس جا داد ترا بر كنف كفاية جد و عم تو و وجدك ضالا و يافت ترا راه گم كرده از قوم و قبيلهء خود ناشناخته در نزد ايشان فهدى پس راه نمود ايشان را بمعرفت تو و ترا بآنها شناسانيد * ( وَوَجَدَكَ عائِلًا فَأَغْنى ) * و يافت ترا فقير و محتاج پس ترا بىنياز كرد باينكه هر چه خواستى اجابت كرد و دعاى تو در نزد او مستجاب است ( مترجم گويد ) كه مناسبت اين آيات شريفه با سؤال مأمون از آيه شريفه * ( فَعَلْتُها إِذاً وَأَنَا مِنَ الضَّالِّينَ ) * اينست كه مقصود مأمون اين بود كه اگر انبياء معصوم هستند پس چرا موسى اقرار كرد باينكه گمراه بودم و حضرت جواب او را بوجه احسن داد و ضلالت را معنى كرد بعد از آن ميفرمايد چنانچه ضلالت در اينجا بمعنى گمراهى از دين مبين نيست ضلالت در سوره ضحى نسبت بمحمد مصطفى ( ص ) نيز اين معنى را ندارد و معنى ديگر دارد مأمون عرض كرد بارك الله فيك يا ابن رسول الله چيست معنى قول خداى عز و جل * ( وَلَمَّا جاءَ مُوسى لِمِيقاتِنا وَكَلَّمَه رَبُّه قالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ قالَ لَنْ تَرانِي ) * تا آخر آيه و چگونه حايز است كه كليم خدا موسى بن عمران نداند كه خداوند عز و جل را رؤيت نمودن ممكن نيست و سؤال كند كه * ( رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ ) * اى پروردگار من بنما مرا تا به بينم ترا حضرت رضا ( ع ) فرمود كليم خدا موسى بن عمران ( ع ) ميدانست كه حقتعالى بلند است و منزه است از آنكه بديده ها رؤيت شود و ليكن چون حقتعالى با او تكلم فرمود او را در مقام قرب برده و با او راز گفت موسى ( ع ) برگشت نزد قوم خود و بآنها خبر داد كه حقتعالى باو سخن گفته و او را در مقام قرب برده و با او راز گفته قوم گفتند كه ما ايمان بتو نياوريم و تصديق تو ننمائيم تا بشنويم كلام خداوند را بآن نوع كه تو شنيدى و قوم هفتصد هزار مرد بودند موسى هفتاد هزار مرد از ميان آنها اختيار كرد پس از آن هفت هزار از ميان آن هفتاد هزار برگزيد پس از آن هفتصد نفر از آن هفت هزار نفر اختيار كرد پس از آن هفتاد نفر از ميان آن هفتصد نفر برگزيد از براى ميقات پروردگار خود يعنى وقتى كه با وى وعده نموده كه آن زمان را حاضر شود و سخن پروردگار بشنود .
پس موسى با اين هفتاد نفر بطور سينا روانه شد و آن هفتاد نفر را برابر دامنه كوه گذاشته و خود بر كوه طور سر بالا شد و از حقتعالى مسألت كرد كه با او تكلم فرمايد و ايشان بشنوند كلام خدا را حقتعالى تكلم فرموده اين قوم كلام او را از بالا و پائين و يمين و شمال و پيش و عقب شنيدند زيرا كه حقتعالى كلام را در درختى ايجاد فرموده بود و آن كلام را منبعث و

141