و بصير نيست سليمان عرض كرد كه حقتعالى نفس او خود را مريد كرده چنانچه نفس او خود را سميع و بصير و قدير كرده حضرت فرمود چيست معنى اينكه نفس او خود را مريد كرده است آيا مقصود تو اينست كه اراده كرده است مريد باشد و اراده كرده است كه حى و سميع و بصير و قدير باشد عرض كرد بلى فرمود پس بارادهء خود متصف باين صفات شده است عرض كرد بلى پس فرمود هر گاه بارادهء او نباشد معنى ندارد گفتهء تو اراده كرده است حى و بصير و سميع باشد سليمان عرض كرد بلى بارادهء او بايد اين صفات متحقق شود براى او مأمون و كسانى كه گرداگرد او بودند خنديدند حضرت نيز تبسم فرمود پس از آن مأمون گفت مداراة كنيد با متكلم خراسان و گفت اى سليمان پس بنا بر اين حقتعالى نزد شما هر زمانى بحالتى است و هر وقت تغيير ميكند حالت او وقتى متصف باين صفات است و وقتى نيست و اين چيزى است كه حقتعالى هرگز بآن متصف نشود كلام سليمان منقطع شد و نتوانست سخن بگويد حضرت فرمود اى سليمان مسأله از تو سؤال ميكنم عرض كرد قربان وجودت سؤال كن فرمود خبر بده مرا از تو و اصحاب تو كه آيا با مردم تكلم ميكنند بآنچه ميدانند و مىشناسند يا اينكه تكلم ميكنند بآنچه نميدانند و نميشناسند عرض كرد بآنچه ميدانيم و مىشناسيم تكلم ميكنيم با مردم به آن چه ميدانند فرمود مردم ميدانند كه مريد غير از اراده است و بناگذارنده پيش از بنا شده است و اين باطل كند سخن شما را كه ميگوئيد اراده و مريد يكخبر باشند عرض كرد فداى وجودت اين از قبيل چيزى نيست كه مردم بشناسند و نه از چيزى كه بفهمد حضرت فرمود چنين مىبينم شما را كه ادعا كنيد علم چيزى را بدون معرفت آن و قائل شده‌ايد باينكه اراده مثل سمع و بصر است يعنى ديدن و شنيدن قبل از بصير و سميع خواهد بود بنا بر اينكه گفته شد پس چيزى را ميگوئيد كه كسى نميگويد و تعقل نميشود سليمان باز ماند از جواب حضرت فرمود اى سليمان آيا خدا ميداند جميع آنچه در بهشت و جهنم است عرض كرد بلى حضرت فرمود پس آنچه حقتعالى بآن عالم است در بهشت و جهنم موجود است عرض كرد بلى حضرت فرمود پس هر گاه چنين باشد كه هر چه در بهشت و جهنم است خداوند بآن عالم باشد آيا زياد ميكند آنها را يا كم ميكند آنها را و منقطع ميكند سليمان عرض كرد بلكه زياد ميكند حضرت فرمود پس چنين مىبينم در گفته تو كه زياد ميكند آنها را و در علم او نباشد تمام آنچه در بهشت و جهنم موجود خواهد شد عرض كرد فداى وجودت آنچه زياد شود نهايت ندارد فرمود هر گاه خداوند نهايت آن را نداند پس تمام آنچه در بهشت و جهنم باشد علم خدا بآن احاطه ندارد و هر گاه علم خدا احاطه نداشته باشد بآنچه در بهشت و

125