موسى ( ع ) ( 154 - الاعراف ) اين نيست مگر فتنه تو ، يعنى آزمايش تو ، اين آياتست كه با هم سنجيده شوند و گواه يك ديگرند .
و اما آياتى بلفظ بلوى كه معنى اختبار و آزمودن دارند قول خدا است ( 48 - المائدة ) تا شما را بيازمايد نسبت بدان چه بشما داده - و قول خدا ( 152 - آل عمران ) سپس آنان را از شما برگردانيد تا شما را بيازمايد ، و قول خدا ( 17 - القلم ) ما آنان را آزموديم چونان كه صاحبان آن باغ را ، و قول خدا ( 2 - الملك ) مرگ و زندگى را آفريد تا شما را بيازمايد كه كدام عمل بهترى داريد ، و قول خدا ( 123 - البقرة ) و آنگاه كه ابراهيم را پروردگارش با كلماتى آزمود ( 5 - محمد ) و اگر خدا بخواستى از آنها انتقام كشيدى ولى تا شماها را بيكديگر بيازمايد - و هر آنچه در قرآنست به لفظ بلوى كه در آغاز بيان شده بمعنى آزمايشند ، و امثال آن در قرآن بسيارند ، و اينها اثبات اختبار و آزمودنست - راستى خدا عز و جل مردم را بيهوده نيافريده و آنها را مهمل وانگذارده و حكمت خود را بازيچه نساخته و از اين حقيقت بقول خود خبر داده ( 110 - المؤمنون ) آيا پنداريد كه شماها را بيهوده آفريديم .
اگر كسى گويد مگر خدا آينده بنده‌ها را نميداند كه آنها را آزمايش كند ؟ گوئيم چرا نكرده ميداند چه خواهند كرد و اين تفسير قول خدا است ( 28 - الانعام ) و اگر بر گردند بهمان كارى كه نهى شدند باز شوند - و همانا آنها را بيازمايد تا عدل خود را بدانها بنمايد ، و آنها را عذاب قبل از بدكارى و بىدليل نكند و خودش فرموده است ( 134 - طه ) و اگر بيشتر آنان را با عذابى نابود ميكرديم ميگفتند پروردگارا چرا براى ما رسولى نفرستادى ؟ - و فرموده او است ( 16 - الاسراء ) و ما عذاب نكنيم تا رسولى بفرستيم و فرموده او ( 163 - النساء ) رسولانى مژده بخش و بيم دهنده - پس اختبار بوسيله توانشى است كه خدا ببنده خود داده است و اينست قول ميان جبر و تفويض ، و بهمين قرآن گويا است و اخبار

501