چون شخصى از روى عقيده و دل چيزى را بگويد نيتش او را وادارد كه گفته خود را با كردار خود تصديق كند ، و اگر گفتارش از عقيده و از دل نباشد حقيقتى نتواند داشت خدا همان صدق نيت و عقيده قلبى را پذيرفته و گر چه براى مانعى نتوان با كردارش اظهار كرد در آنجا كه فرموده ( 106 - النحل ) مگر كسى كه وادار شود ( باظهار خلاف ايمان ) و دلش مطمئن بايمان باشد - و فرموده ( 225 - البقره ) خدا شما را بقسمهاى بيهوده خودتان مؤاخذه نميكند پس قرآن و اخبار رسول دلالت دارند كه دل مالك همه حواس انسانى است و اعمال آنها را درست ميكند ، و آنچه را دل درست كند چيزى باطل نميكند ، اينست شرح پنج نمونه اى كه امام صادق ( ع ) آنها را اساس منزله بين المنزلتين و اختيار كه ميان جبر و تفويض است مقرر داشته ، و چون اين پنج نمونه در انسان فراهم شدند عمل بر طبق فرمان خدا عز و جل و رسولش واجب است ، و اگر يكى از آنها كاسته شود بهمان اندازه از كردار او ساقط گردد .
و اما شواهد قرآن بر عقيده اختبار و آزمايش بوسيله توانش كه جامع ميان دو عقيده ديگر است و حد وسط آنها است بسيار است ، و از آن جمله قول خدا است ( 33 - محمد ) و هر آينه شما را بيازمائيم تا مجاهدين شماها و صابرانتان را بفهميم و جز از حقيقت شما را امتحان كنيم - و فرموده است ( 181 - الاعراف ) محققا آنها را از آنجا كه ندانند غافلگير كنيم - و فرمود : ( 1 - العنكبوت ) آيا مردم پندارند كه بمحض اينكه گويند ايمان آورديم رها شوند و آنان آزموده نگردند - و بلفظ فتنه كه همان معنى آزمايش دارد فرموده ( 33 - ص ) و هر آينه آزموديم سليمان را - الآية - و در داستان موسى ( ع ) فرموده ( 87 - طه ) راستى كه ما آزموديم پس از غيبت تو قومت را و سامرى گمراهشان كرد - و هم گفته خود

500