آنها را بدو داده و بر فقير زكاة و حج واجب نكرده قول او است ( 91 - آل عمران ) از آن خدا است حج خانه بر هر كه بدان راه برد - و قول او است در باره ظهار ( 4 و 5 - المجادلة ) و آن كسانى كه زنان خود را ظهار كنند و سپس از قول خود برگردند بايد بنده اى آزاد كنند - تا آنجا كه فرمايد - هر كه نتواند بايد شصت مسكين را اطعام كند . همه اينها دليل است بر اينكه خدا تبارك و تعالى بنده هايش را مكلف نكرده مگر بدان چه توانش آن را بدانها داده است بوسيله نيروى عمل و از همانند هم نهيشان كرده ، اينست معنى تندرستى .
( و اما آزادى راه ) كه فرموده معنايش اينست كه ديده بانى براى او نباشد تا جلوش را بگيرد ، و از عمل بفرمان خدا بازش دارد و اينست گفتار او در باره كسى كه ناتوانست ، و از عمل بامر خدا ممنوع است ، و چاره اى ندارد ، و راهى بدان نميبرد چنانچه خداى تعالى فرمايد ( 100 - النساء ) مگر مردان و زنان ناتوان و كودكان كه چاره اى نتوانند و راه را نميدانند - خبر داده كه ناتوان راهى ندارد و بر گفتار خلاف او ( از راه تقيه ) باكى نيست در صورتى كه از دل ايمان دارد .
( و اما مهلت در وقت ) پس آن دوران عمريست كه انسان در آن بهرمند است از آنگاه كه تحصيل معرفت بر او واجبست تا آخر عمر و اين از هنگام مميز شدن و بلوغ است تا مردن ، پس هر كه در راه جستجوى حق بميرد و بكمال آن نرسد عاقبت بخير است و اينست قول خدا ( 101 - النساء ) هر كه از خانه اش بيرون رود براى مهاجرت

498