مورد او صادق بود ، و آنگاه كه هيچ موجودى نبود تا معلوم واقع شود او ميدانست ، و آنگاه كه مقدورى نبود او قادر و توانا بود ( آنگاه كه هيچ معلوم و مقدورى نبود او ميدانست و توانا بود ) اين طور نيست كه فقط از هنگامى كه دست به آفرينش زد ؛ آفريننده محسوب شود ، بلكه قبل از خلقت و ايجاد ؛ خالقيّت و آفرينندگى در مورد او مصداق داشته است ، از هيچ ؛ آنها را از هم جدا نمود و با هيچ آنها را به هم درآميخت ، بىهيچ تلاش و كوششى همه را اندازه گيرى نمود .
اوهام را به ذاتش راهى نيست ، و نه فهم ، حقيقتش را دريابد . كلمه « متى » به معنى « كى ؟ چه زمانى ؟ » محدودش نساخته و نشان دهندهء وقت معيّنى براى او نيست [1] كلمهء « قد » به معنى « قرب زمانى » او را نزديك نسازد ، و ترديد و احتمال حجاب او نشود ، و كلمهء « مع » به معنى « با » او را قرين و همراه چيزى نكند ، و بكارگيرى ضمير غايب « هو » در مورد او به اين معنا نيست كه خداوند مظروف است و در محدودهء زمان قرار گرفته است ، هر آلتى به همانند خود اشاره دارد ، و فعّاليّت هر چيزى در محيط خود آنها است ، و توسّل به ابزار دليل نيازمنديست ، و تضادّ بين دو چيز خبر از ناهمتائى دهد ، و آلات خود را محدود سازد ، و هر شبيه به همانند خود بازگردد ، هر پديد آمده اى نشانگر و معرّف وقت خويش است . و به كمك نامها صفاتشان متمايز شود ، و به عناوين ؛ همتا و همسان جدا مىگردد ، و حوادث و پديده‌ها به آنها برميگردد .
ابتدا و زمان داشتن باعث شده است كه اشياء و موجودات ، قديم نباشند ، و قرب زمانى داشتن ، آنها را از ازلى بودن بازداشته ، و « لو لا » ( نبود چيزى در اثر وجود چيز ديگر ) حتميّت تحقّق را از آنها سلب مىسازد ، افتراق و جدائى آنها دليل و

[1] ترجمهء اين عبارت بر اساس نسخه « توحيد » و « عيون » است ، كه در آن دو بجاى « تفوته » « توقّته » آمده است ، و همچنين آنجا كه ميگويد : « لا تشتمله هو » بنظر ميرسد تصحيفى از سوى نسخه برداران باشد ، و صحيح آن : « لا تشتمله حين » باشد ، همچنان كه در آن دو كتاب آمده ، و در نهج البلاغه « لا يشمل بحدّ » است ، و ترجمه متن بر اساس نسخه عيون و توحيد مىباشد .

64