حقيقت است و كنهش جدائى او از خلق ، هر كه بخواهد اوصاف خدا را دريابد ، او را نشناخته است ، و هر كه برايش مانندى پنداشته از او درگذشته و او را پشت سر نهاده است ، و هر كه بخواهد كنه او را دريابد به خطا رفته است ، هر كه بگويد : كجاست برايش جايگاهى پنداشته ، و هر كه گويد : در چيست ؟ او را در ميان ظرفى پنداشته ، و هر كه بگويد : حدّش تا كجاست ؟ براى او نهايتى فرض كرده ، و هر كه بگويد : چرا و از چه راهى موجود شده ؟ براى او علَّتى تصوّر نموده است ، و هر كه بگويد : چگونه است ؟ او را ( به مخلوقش ) همانند ساخته ، و هر كه بگويد : از چه زمانى بوده ؟ براى او وقتى در نظر گرفته ، و هر كه بگويد : تا چه زمانى خواهد بود ؟ براى او انتهائى قرار داده است ، و هر كس چنين كند او را مركَّب دانسته ، و هر كه اجزاء و ابعاض براى خدا تصوّر كند او را وصف نموده ، و هر كه او را وصف نمايد كارش به الحاد و كفر مىانجامد ، و هر كه براى خدا معتقد به اجزاء و ابعاض شده از او رو گردانده است .
خداوند با تغيير مخلوقات و دگرگونيشان دستخوش تغيير نشود ، همچنان كه با محدود ساختن هر موجودى حدّ نپذيرد ، احد است ولى نه به حساب شماره [1] ، سرور والامقامى است كه همگان در حوائج رو سوى او آرند ، بدون تقسيم و جدا نمودن حاجت ( بىنياز است نه چون آفريدگان ) ، درونست نه به داخل شدن در چيزى ، آشكار است نه به جدا بودن ، هويدا و با شكوه است نه چنان كه به چشم آيد ، لطيف است ولى نه از نظر جسم ، فاعل است ولى نه با جوش و خروش حركتى [2] مىسنجد و تصميم مىگيرد ولى نه با نيروى انديشه [3] تدبير مىكند ولى نه با حركت ، شنوا و بيناست ولى نه با ابزار و اسباب ، نزديك است نه از جهت مكانى ، دور است ولى نه از نظر مسافت ، موجود است نه بعد از عدم ( قبل از او عدم نبوده بلكه او هميشه موجود بوده است ) ، زمان و مكان ندارد ، چرت و خواب او را نگيرد ،

[1] يعنى نه به عنوان عددى در مقابل « دو » و « سه » ، بلكه « تك » است و بىهمتا و دومى ندارد .
[2] اين جمله در كتاب توحيد و نيز عيون أخبار الرّضا عليه السّلام اين گونه آمده است : « فاعل لا باضطرار » ، يعنى : كار انجام مىدهد ولى نه از روى اجبار ، بلكه با اختيار تامّ .
[3] « به نيروى انديشه » ترجمه « بحول الفكرة » بالحاء المهملة مىباشد ، و در توحيد و عيون : « بجول الفكرة » بالجيم مىباشد ، يعنى : « چرخش انديشه » .

62