خود گواهى مىدهد كه خالقى دارد كه نه صفت است و نه موصوف ، و هر صفت و موصوفى هميشه بايد با هم همراه باشند ، و همراهى دو چيز با هم ، نشانهء حادث بودن آنهاست ، و حادث بودن هم با أزلى بودن منافات دارد ، پس هر آن كس پندارد كه او ذات خدا را شناخته [ آن صرف وهم است ] و در واقع خدا را نشناخته است ، و هر كه نهايتى براى او فرض كند يگانگى او را باور نداشته است ، و كسى كه براى او مثل و مانندى قائل شود او را تصديق ننموده است ، و هر كس او را تشبيه كند به حقيقت او آگاهى نيافته است ، و هر كس بخواهد با نيروى فكر خود او را توهّم نمايد در حقيقت به سراغ خدا نرفته است ، و كسى كه بخواهد كنه ذات خدا را دريابد در واقع قائل به توحيد نيست [1] و آن كس كه براى او نهايتى مقرّر نموده به او عقيده و ايمان نداشته است ، و هر كه به او اشاره كند در واقع به سوى خدا نرفته و بدو دل نداده ، و هر كه حدّى برايش تصوّر كند در واقع خدا را قصد نكرده ، و هر كس براى خداوند جزء و عضوى قائل شود براى او تذلَّل و خوارى نكرده است ، هر آنچه به همراه نفس و ذات خود شناخته شود مصنوع و ساخته شده است ، و هر آنچه در چيز ديگرى ( يا به چيز ديگرى ) غير از خود قائم و پابرجا باشد ، معلول است و نياز به علَّت دارد .
به وسيلهء مخلوقات و ساخته‌هاى خدا ميتوان به وجود او استدلال كرد ، و توسّط عقل است كه معرفت و شناخت او پا ميگيرد . و با انديشه نمودن حجّت وى ثابت گردد ، و با نشانه‌هاى خود بر خلقش حجّت آورده ، خداوند مخلوقات را آفريد و پرده اى ميان خود و آنان كشيد ، جدائى او از مخلوق نشانهء اختلاف آفريدگار و آفريده است ، و دورى و جدائى او از بندگانش ، مكانى و مادّى نيست ، بلكه تفاوت وجودى اوست با نحوهء وجود آنها ، و نيز آلات و ادوات دادن خدا به آنان دليلى است بر اينكه خودش آلات و ابزارى ندارد ، زيرا آلات و ادوات ؛ شاهد عجز و فقر صاحب آنهاست ( و احتياج در خداوند راهى ندارد ) و آغاز داشتن آفرينش مخلوقات دليل بىآغازى اوست . چه هر كه ابتدا داشته باشد نمىتواند آغازگر چيز ديگرى باشد . ( از ايجاد ديگران عاجز است ) نامهايش محض عبارت و تعبير است ، و كارهايش مجرّد تفهيم ، ذات او

[1] زيرا با اين كار عملا قائل شده است كه خداوند نيز همچو سائر موجودات است و مىتوان به كنه او دست يافت ، و حال آنكه خداوند « تك » است و مثل و مانند ندارد .

61