دومى ندارد ، نه معلوم است و نه مجهول ، نه محكم است و نه متشابه ، و نه در يادها است و نه فراموش شده ، و نه چيزى است كه نام هر چيزى از اشياء بر او نهاده شود ، پس او است هستى نخست كه قائم به خود است ، نورى است عارى از نياز ، و بىنياز از همه ، و نه وقتى [ خاصّ ] موجود شده ، و نه تا زمانى [ معيّن ] باقى است ، و نه بر چيزى استوار و قائم است ، نه بچيزى پنهان ، و نه بچيزى تكيه كرده است ، و گوينده اى نتواند او را در غالب پرتوى يا مثالى يا شبحى يا سايه اى دريابد و درك كند ، و اينها همه پيش از آفرينش خلق بوده ، در حالتى كه چيزى جز او نبوده است ، و اكنون هم در همان رتبه است ، پس جز اين نيست كه اين صفات همگى حادث ( پديد آمده ) و ترجمانى است از براى توهّمكننده تا بفهمد و دريابد . اى عمران آيا فهميدى ؟ گفت : آرى .
حضرت عليه السّلام فرمود : بدان كه بىشكّ توهّم [1] و مشيّت و اراده سه اسم براى يك چيز هستند ، و نخستين توهّم و اراده و مشيّت او همان حروفى بودند كه آنها را اصل و اساس هر چيزى ، و روشنگر هر امر مشتبهى قرار داد ، و در توهّم خود معنائى جز همان معانى متناهى و وجودى غير از نفس آنها مقرّر نداشت ، زيرا آنها ( حروف ) همان توهّم بودند ، و خداوند بر توهّم نيز مقدّم بود ، زيرا نه پيش از خدا و نه با او چيزى بود ، و خود حروف نيز برخوردار از همان سابقهء توهّم بوده ، و آن حروف با توهّم پديد آمده و حادث شدند ، و همان توهّم بود و پيش از خدا هيچ مذهبى نبود ، و توهّم ناشى از طرف خدا چيزى جز خدا است ، از اين رو است كه كار هر چيزى جز ذات او است ، و حدّ هر چيزى جز ذات او است ، و نيز صفت هر چيزى غير از ذات موصوف است ، و حدّ هر چيزى چيزى جز ذات محدود است ، و اين است كه خود حروف همانا در ذات خود از هم جدا هستند ، و بر خويش استوارند ، و بغير خود دلالتى ندارند ، و هر گاه آنها را تركيب كنى و فراهم نمائى كلمه اى شوند كه بر غير خود - يعنى : نامها و صفتها - دلالت كنند .
و بدان كه هيچ صفتى بىموصوف نيست ، و نيز هيچ اسمى بىمعنى ، و نه حدّى بىمحدود ، و نامها و صفات تماما دلالت بر كمال و هستى كنند ، و دلالت و راهنمائى بر احاطه و در برگرفتن نمىكند ، همچون دلالتى كه [ حدود ] دارند ؛ مثل تربيع ( چهارگوش ) ، و تدوير ( دايره ) و تثليث ( سه گوش ) ، زيرا خداوند با نامها و

[1] لفظ « توهّم » در اينجا و تا آخر كلام در كتاب عيون اخبار الرّضا عليه السّلام « ابداع » مىباشد .

399