است ، و راهش اينست كه براى افرادى كه جوياى دليل آن هستند - در پرتو آياتى كه تفسيرش مورد اجماع است و سنّتى كه همه قبولش دارند و عارى از هر اختلاف است - از كسانى كه اهليّت آن را دارند توضيح خواسته شود ، 4 - و يا قانونى است كه عقول ، حقّيتش را بپذيرند ، و تمامى امّت - خاصّه و عامّه - نه بدان شكّ كنند و نه انكارش نمايند ، و اين دو امر ؛ از امر توحيد و يكتاپرستى و پائينتر آن ، تا ديهء يك خراش در بدن و آنچه بالاتر است جارى مىباشد ، اينست ميزانى كه امر دين بر آن عرضه مىگردد ، بنا بر اين آنچه برهان و دليلش برايت به ثبوت رسيد آن را بپذير ، و آنچه صحّتش برايت مشخّص نگشت آن را ردّ كن ، در نتيجه هر كس يكى از اين سه را ( قرآن ، سنّت ، قانون عقلى ) [ براى ثابت كردن يك امر و حكم دينى ] آورد ، آن همان حجّت رسائى است كه خداوند در كلامش به پيامبرش فرموده كه : * ( قُلْ فَلِلَّه الْحُجَّةُ الْبالِغَةُ فَلَوْ شاءَ لَهَداكُمْ أَجْمَعِينَ ) * : « بگو : حجّت رسا خداى راست ، پس اگر مىخواست همهء شما را راه مىنمود - انعام : 149 » ، آن حجّت رسا به فرد نادان مىرسد ، پس آن را از سر جهلش درك مىكند همچنان كه فرد آگاه در پرتو علم و آگاهيش آن را در مىيابد ، چرا كه خداوند عادل است و زور نمىگويد ، با مردمان به آنچه مىدانند احتجاج مىنمايد ، و ايشان را بدان چه مىفهمند فرا مىخواند نه بچيزى كه نمىدانند و نمىفهمند . در اين هنگام هارون الرّشيد آن حضرت را جايزه اى بخشيد و او را باز گرداند - و اين خبر طولانى است - .
سخنانى كوتاه از امام كاظم عليه السّلام « در زمينه‌هاى : حكمت ، پند ، زهد و امثال آن » 1 - سزاوار فرد خداشناس اين است كه : نه خدا را در رساندن روزى كند شمارد ، و نه در حكم و تقديرش او را متّهم نمايد .
2 - و مردى گفت : از آن حضرت در بارهء يقين پرسيدم ( يعنى : چگونه مىشود به يقين رسيد ) ، فرمود : بر خدا توكَّل كند ، و مطيع او باشد ، و به تقديرش راضى و خشنود گردد و تمام امورش را به خدا واگذار نمايد .
3 - عبد الله بن يحيى [1] گويد : در دعائى كه براى آن حضرت نوشتم اين فراز بود :

[1] او عبد اللَّه بن يحيى الكاهلى است كه از چهره‌هاى درخشان اصحاب امام صادق و امام كاظم عليهما السّلام بشمار مىرود .

384