* ( عَضُداً ) * : « [ و آنگاه كه فرشتگان را گفتيم كه آدم را سجده كنيد ، پس همه سجده كردند ] مگر ابليس كه از پريان و جنّ بود و از فرمان پروردگارش بيرون شد ، پس آيا او و نژادش را بجاى من دوستان و سرپرستان [ خود ] مىگيريد و حال آنكه شما را دشمنند ؟ او ( ابليس ) ستمكاران را بد بدلى [ بجاى خداوند ] است ، من آنان ( ابليس و نژادش ) را هنگام آفرينش آسمانها و زمين حاضر و گواه نساختم و نه بهنگام آفرينش خودشان ، و من هرگز گمراه كنندگان را يار و مددكار نگرفتم - كهف : 50 و 51 » . [ آنان را گمراه كننده خواند ] زيرا نژاد و فرزندان آدم را با گفتار فريبنده و دروغشان گمراه و منحرف مىسازند ، و آنان شهادت به وحدانيّت خدا مىدهند ، همچنان كه خدا وصفشان فرموده كه : * ( وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَالأَرْضَ لَيَقُولُنَّ الله قُلِ الْحَمْدُ لِلَّه بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ ) * : « و چون از ايشان بپرسى چه كسى آسمانها و زمين را بيافريد با اطمينان گويند خدا ، بگو : سپاس و ستايش خداى راست بلكه بيشترشان نمىدانند [ كه اين اقرار بر عليه آنان است ] - لقمان : 25 » ، يعنى ايشان اين سخن را نگويند مگر از روى تلقين و عادت و بزبان ، و هر كس از سر جهل و نادانى اقرار كند و گواهى دهد ، ترديد دارد و حسود است و معاند ، و بهمين خاطر است كه عرب گويد : « كسى كه چيزى را نداند با آن دشمنى ورزد ، و چون بدان دست نيابد بر آن خرده گيرد و انتقاد كند ، و از آن برگردد و منحرف شود » چرا كه او نادان و جاهل است نه دانا و آگاه . و نيز ميان آن حضرت عليه السّلام و أبو يوسف قاضى گفتگوى طولانى بود كه اين مكان جاى نقلش نيست - سپس هارون به امام عليه السّلام گفت : تو را بحقّ پدرانت سوگند مىدهم كه سخنانى جامع در كمال اختصار براى امور جارى ما بيان كن ، فرمود : بسيار خوب ، و دوات و كاغذى برايش آوردند و نوشت : بسم الله الرّحمن الرّحيم تمامى امور اديان به چهار قسمت تقسيم مىشود : 1 - آن امور كه فاقد اختلاف مىباشد و مورد إجماع امّت است كه بنا بر ضرورتى ناگزير از آن هستند ، 2 - و اخبار مورد إجماع و اتّفاقى كه سرانجام هر گونه شبهه اى بر آن عرضه مىگردد ، و استنباط هر موضوع تازه و جديدى از آنها مىشود ، و آن مورد اتّفاق و اجماع امّت است ، 3 - و امرى كه توأم با ترديد و انكار

383