دسته‌اند : 1 - مرد نادان هواپرست ، 2 - محصّل علم قرآن و خواندن آن ، كه هر چه بر دانشش اضافه شود تكبّرش افزون مىگردد ، كه در پرتو سواد و علم خود بر ديگران برترى جويد و گردن فرازى كند ، 3 - و عابد نابخردى كه زيردستان خود را تحقير سازد ، و ميل دارد كه او را گرامى دارند و احترام كنند ، 4 - و فرد آگاه و داناى به راه حقّى كه دوست دارد به حقّ قيام كند ولى يا ناتوان است يا شكست خورده ، و چون نمىتواند بدان چه مىفهمد قيام كند محزون و غمناك است ، او از تمام مردم زمانش برتر ، و در عقل و خرد برجسته تر است .
اى هشام ؛ عقل و سپاهش را بشناس ، و نيز جهل و سپاهش را ، تا از راه يافتگان گردى ، هشام گويد : گفتم : قربانت گردم ما چيزى جز آنچه به ما آموخته‌ايد نمىدانيم .
پس آن حضرت عليه السّلام فرمود : اى هشام ، بدرستى كه خداوند « عقل » را آفريد و آن نخستين آفريده از روحانيان بود كه خداوند از جانب راست عرش خود از نورش خلق كرد ، پس بدو گفت : باز گرد ، بازگشت ، سپس فرمود : پيش آى ، پيش آمد ، پس خداى جليل و عزيز فرمود : تو را مخلوقى بزرگوار آفريدم و بر تمامى مخلوقاتم گرامى داشتم ، سپس « جهل » را از دريائى تلخ و تيره آفريد ، و بدو گفت : بازگرد ، بازگشت ، سپس فرمود : پيش آى ، ولى آن پيش نيامد ، خداوند فرمود : آيا خود را بزرگ ديدى ؟ ! پس او را لعن كرد ، سپس براى عقل هفتاد و پنج لشكر مقرّر فرمود ، و چون جهل ؛ گراميداشت و عطاى الهى را نسبت به عقل مشاهده كرد كينهء عقل را بدل گرفته و گفت : پروردگارا ! اين آفريده اى همچون من است ، او را آفريدى و گرامى داشته و قوى ساختى ، و من ضدّ اويم ، در حالى كه فاقد هر نيرو و توانم ، [ پس ] هر لشكرى كه بدو بخشيدى بمن نيز عطا فرما ، خداى تبارك و تعالى فرمود : بسيار خوب ، ولى اگر پس از آن مرا نافرمانى كنى تو و لشكرت را از جوارم بيرون رانم و از رحمتم دور سازم ، گفت : پذيرفتم ، پس خداوند او را هفتاد و پنج لشكر بخشيد ، و از هفتاد و پنج لشكرى كه خدا به عقل ارزانى داشت [ يكى از آنها ] خير است و وزيرش عقل مىباشد ، و ضدّ آن را شرّ قرار داد و وزيرش جهل است .
[ سپاهيان عقل و جهل ] ايمان ، كفر ؛ تصديق ، تكذيب ؛ اخلاص ، دوروئى ؛ اميدوارى ، نااميدى ؛ عدالت ، بيدادگرى ؛ خشنودى ، ناخشنودى ؛ حقّشناسى ، ناسپاسى ، بىطمعى ،

377