* ( وَلا يَهْتَدُونَ ) * : « و چون به آنان ( مشركان ) گفته شود كه از آنچه خدا فرو فرستاده پيروى كنيد ، گويند : بلكه از آنچه پدران خويش را بر آن يافته‌ايم پيروى مىكنيم ؛ آيا [ از آنان پيروى مىكنند ] هر چند كه پدرانشان چيزى نمىفهميدند و راه يافته نبودند ؟ ! - بقره : 170 » ، و باز فرمود : * ( إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ الله الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لا يَعْقِلُونَ ) * : « همانا بدترين جنبندگان به نزد خداوند ، كران و گنگانند كه خرد را به كار نمىبندند - انفال : 22 » و باز فرموده : * ( وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَالأَرْضَ لَيَقُولُنَّ الله قُلِ الْحَمْدُ لِلَّه بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ ) * : « و اگر از آنان بپرسى : چه كسى آسمانها و زمين را بيافريد ؟ هر آينه گويند : خدا ، بگو : سپاس و ستايش خداى راست ، بلكه بيشترشان نمىدانند ! - لقمان : 25 » .
سپس سرزنش و ذمّ خود را متوجّه اكثريّت و جمعيت بسيار نموده ، آنجا كه فرموده : * ( وَإِنْ تُطِعْ أَكْثَرَ مَنْ فِي الأَرْضِ يُضِلُّوكَ عَنْ سَبِيلِ الله ) * : « و اگر بيشتر مردم زمين را فرمان برى تو را از راه خدا گمراه خواهند كرد - انعام : 116 » ، و باز فرموده : * ( وَلكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ ) * : « ولى بيشترينشان نمىدانند - انعام : 37 » ، و اكثريّت ايشان بىشعورند .
اى هشام سپس به ستودن كم و اندك پرداخته ، آنجا كه فرموده : * ( وَقَلِيلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ ) * : « و اندكى از بندگانم سپاسگزار دائمند - سبأ : 13 » ، و باز فرموده : * ( وَقَلِيلٌ ما هُمْ ) * : « و ايشان اندكند - ص : 24 » ، و باز فرموده : * ( وَما آمَنَ مَعَه إِلَّا قَلِيلٌ ) * : « و جز اندكى با او ايمان نياوردند - هود : 40 » .
اى هشام ، سپس [ خداوند ] از خردمندان به نيكوترين وجه ياد نموده و به بهترين زيور آراسته ، آنجا كه فرموده : * ( يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشاءُ وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً وَما يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُوا الأَلْبابِ ) * : « به هر كس كه خواهد حكمت را ارزانى ميدارد ، و هر كس را كه حكمت دهند براستى كه او را نيكيهاى بسيار داده‌اند ، و جز خردمندان توجّه نكنند و پند نگيرند - بقره : 269 » .
اى هشام براستى خدا مىفرمايد : * ( إِنَّ فِي ذلِكَ لَذِكْرى لِمَنْ كانَ لَه قَلْبٌ ) * - ق : 36 « : « هر آينه در اين [ سخن گفته شده ] يادآورى و تذكَّرى است براى آنكه او را دل باشد » يعنى : او را عقل باشد ، و نيز فرموده : * ( وَلَقَدْ آتَيْنا لُقْمانَ الْحِكْمَةَ ) * : « و هر آينه لقمان را حكمت داديم - لقمان : 11 » يعنى : بدو فهم و عقل داديم .
اى هشام ، لقمان به پسرش گفت : « تسليم حقّ باش و حقّ را گردن بنه تا عاقلترين مردم باشى ، پسر عزيزم ! همان سراى دنيا دريائى است ژرف و عميق كه

363