و نيز بايد هر كدامتان به شكرانهء وجود همسرش خدا را شكر گويد ، و بداند كه اين نعمتى از جانب خدا بر او است . و واجب است كه با اين نعمت خدا ( يعنى همسر ) خوشرفتارى كند ، و او را احترام دارد ، و با او بسازد و ملايمت كند ، هر چند كه حقّ تو بر آن زن سنگينتر ، و طاعتت بر او لازمتر است - در هر چه بخواهى يا نخواهى - تا آنجا كه گناه نباشد ، كه براستى با وى مهربانى كردن و تفريح نمودن حقّ او است . و در صورتى محلّ آرامش خواهد بود كه كامجوئى و لذّتى كه ناچار به انجام آن است رعايت شود ، و اين حقّ بسيار بزرگى است ، و لا قوّة إلَّا با لله .
20 - و امّا حقّ برده و غلام زيردست تو اين است كه بدانى او آفريدهء پروردگارت ، و گوشت و خون تو است . و اينكه تو تنها مالك او ميباشى ، نه اينكه تو سازندهء او باشى نه خدا ، تو گوش و چشمى برايش نساخته اى ، و تو روزيش نداده اى ، بلكه خدا است كه تو را از تمام اينها كفايت كرده ، و او را مسخّر تو ساخته ، و تو را امين خود بر او قرار داده ، و او را برسم امانت بتو سپرده است ، تا بخاطر خدا او را حفظ كنى ، و با او رفتارى خداپسندانه داشته باشى ، و از آنچه خود ميخورى بدو بدهى ، و از لباسى كه مىپوشى بدو بپوشانى ، نه اينكه او را بكارهاى سخت بگمارى ، پس اگر او را نخواستى ، از مسئوليّت الهى او خارج شو و با چيز ديگر يا فرد ديگر تعويضش كرده ، و با اين كار آفريدهء خدا را آزار نداده اى ، و لا قوّة إلَّا با لله .
حقوق خويشاوندان 21 - پس حقّ مادرت اين است كه بدانى او تو را در جايى حمل كرده است كه هيچ كس فردى ديگر را در آنجا حمل نمىكند ، و از ميوهء دل خود چيزى بتو خورانده است كه هيچ كس بديگرى نميخوراند . و با گوش و چشم و دست و پا و مو و پوست [ و خلاصه ] تمام جوارحش تو را حفاظت نموده و از تو نگهدارى كرده ، و از اين كارش هم خرّم و شاد بوده ، و در عين حال مراقب بوده ، و در ايّام باردارى هر ناگوارى و درد و سنگينى و غم و اندوهى را بجان خريده و تحمّل نمود ، تا آن موقعى كه دست قدرت الهى تو را از او فارغ ساخت و بر پهنهء زمين آورد ، از آن ببعد خوش داشت كه تو سير باشى و او گرسنه ، تو پوشيده باشى و او برهنه ، تو سيراب باشى و او تشنه ، و بر تو سايه بگستراند و خود در برابر آفتاب باشد ، و با سختى خود تو را به رفاه اندازد ، و با بيخوابى خود خواب را بر تو شيرين كند ، مادر

242