خوانده شدند ، فرمود : اى برادر شامى اين دو ( حسن و حسين ) ؛ ذريّهء پيامبرند ، و اين ( محمّد ) فرزند من است ، پس از هر يك كه خواستى پرسش كن ، مردك شامى گفت : از اين - يعنى امام حسن عليه السّلام - مىپرسم . سپس پرسيد : فاصلهء بين حقّ و باطل ؛ و بين زمين و آسمان ؛ و بين مشرق و مغرب چقدر است ؟ لكَّهء بىرنگ در ماه چيست ؟ و قوس قزح ، و كهكشان ( راه مكَّه ) چيست ؟
و نخستين چيزى كه بر روى زمين روان شد ( پخش شد ) كدام است ؟ و اوّل چيزى كه بر روى آن به جنبش درآمد چه بود ؟ و [ نام ] چشمه اى كه ارواح مؤمنين و مشركين بدان پناه گيرند چيست ؟ و مؤنّث چيست ؟ و آن ده چيز كه هر كدام از ديگرى سختترند چيست ؟
امام حسن عليه السّلام فرمود : اى برادر شامى ، فاصلهء ما بين حقّ و باطل به اندازهء چهار انگشت مىباشد ، آنچه با دو ديده ات مشاهده كردى همان حقّ است ، و آنچه با دو گوش خود مىشنوى بسيارش باطل است . و فاصلهء ما بين آسمان و زمين به اندازهء دعاى ستمديده و بلند نگريستن ( طول نگاه و مدّ بصر ) است . پس هر كس جز اين گفت او را تكذيب كن . و فاصلهء بين مشرق و مغرب يك روز پيوسته از حركت خورشيد - از طلوع تا غروب - است ، هر كس غير از آن گويد او را انكار كن . و امّا كهكشان ( راه مكَّه ) همان شكافهاى آسمان است كه جايگاه سرازير شدن آب سيلسا در طوفان نوح عليه السّلام بوده‌اند . و امّا « قوس و قزح » ، پس مگو : « قزح » كه آن [ نام ] شيطان است ، ولى آن قوس خدا است ، و موجب در امان بودن از غرق شدن است . و امّا آن لكَّهء بىرنگى كه در ماه است ، بىشكّ نور ماه همانند نور خورشيد بود امّا خداوند آن را محو و تاريك ساخت . و در قرآن فرموده : * ( فَمَحَوْنا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنا آيَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً ) * ، يعنى : « پس نشانهء شب را زدوديم [ تاريكى آن را به تابش خورشيد محو كرديم ] و نشانهء روز را روشن گردانيديم - اسراء : 12 » .
و امّا نخستين چيزى كه بر سطح زمين روان شد آن وادى ظلمت بود . و امّا اوّل چيزى كه بر روى زمين به جنبش درآمد درخت خرما بود . و امّا آن چشمه اى كه ارواح مؤمنين در آن پناه گيرند ، نامش « سلمى » است ، و آن كه ارواح مشركين بدان پناه جويند « برهوت » . و امّا « مؤنّث » انسانى است كه جنسيت او نامعلوم است [ مرد است يا زن ] ، و تا هنگام بلوغ در انتظار بماند ، پس اگر زن باشد سينه هايش نمايان شود ، و چنانچه مرد باشد ريشش درآيد ، و در غير

210