پرتو دروغ و بهتان - تقرّب جستند ، پس آن رهبران نيز ايشان را به كار گرفته و بر مسند رياست و قضا نشاندند ، و بر گردهء مردم سوار ساختند ، و در سايهء ايشان خود به چپاول دنيا پرداختند . و تو خود ميدانى كه مردم همراه زمامداران و حاكمان ، دنياخواه مىباشند و غير از دنيا هدفى ندارند ، مگر كسى كه خداوند محفوظش دارد .
و اين يكى از چهار تن است .
و دوم : فردى است كه از پيامبر صلَّى الله عليه و اله و سلَّم مطلبى شنيده ولى در آن دچار اشتباه شده است و آن را درست حفظ نكرده و در عين حال قصد دروغ هم نداشته . [ و شيوه اش بدين منوال است كه ] آنچه در اختيار دارد بدان عمل مىكند و گويد : « من آن را از رسول خدا صلَّى الله عليه و اله و سلَّم شنيدم » ، و اگر مردم مىدانستند كه او دچار اشتباه شده از او نمىپذيرفتند ، و خود او نيز چنانچه به اين مطلب واقف بود آن حديث را ترك مىگفت . و اين هم دوم فرد است .
و سوم : شخصى است كه مطالبى از رسول خدا صلَّى الله عليه و اله و سلَّم شنيده است كه ابتدا بدان امر فرموده سپس از آن بازداشته ، ولى او [ از حكم بعد ] خبر نيافته ، يا از كارى بازداشته سپس بدان امر فرموده و از آن دستور باخبر نشده است . اين شخص در حقيقت « منسوخ » را فرا گرفته ولى « ناسخ » را نشنيده و حفظ نكرده است . و اگر مردم مىدانستند كه آن « منسوخ » است آن را ترك مىكردند ، همچنان كه اگر خود او نيز از نسخ آن باخبر مىشد رهايش مىساخت .
و چهارم : كسى است كه نه بر خدا دروغ بسته و نه بر رسول او . به جهت ترس از خدا و براى احترام پيامبر صلَّى الله عليه و اله و سلَّم از دروغ بيزار است . نه دچار اشتباه شده است و نه فراموش كرده ، بلكه شنيده هايش را محفوظ داشته و آن را همان گونه كه شنيده نقل كرده ، نه به آن افزوده است و نه از آن كاسته . ناسخ را حفظ كند و بدان عمل مىنمايد ، و منسوخ را شناخته و آن را ترك گفته . زيرا دستور و امر پيامبر صلَّى الله عليه و اله و سلَّم نيز بمانند قرآن داراى ناسخ است و منسوخ ، محكم است و متشابه .
امر و فرمان از جانب رسول خدا صلَّى الله عليه و اله و سلَّم داراى دو جنبه مىباشد : كلامى جنبهء همگانى داشته و گفتارى جنبهء خصوصى ، درست همانند قرآن ، در آنجا كه خداوند عزّ و جلّ مىفرمايد : * ( ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوه وَما نَهاكُمْ عَنْه فَانْتَهُوا ) * ، يعنى : « آنچه را كه پيامبر به شما داد بگيريد و از آنچه شما را بازداشت باز ايستيد - حشر : 7 » . و افرادى بودند كه كلام او را مىشنيدند بىآنكه آن را درك كنند و

177