پند و اندرز آن حضرت عليه السّلام و وصف تقصيركاران از كسانى مباش كه بدون هيچ عملى به آخرت اميد بسته ، و با آرزوهاى دراز به توبه چشم دارد [1] ، در بارهء سراى دنيا چون زاهدان سخن گويد ، ولى همچون دنياپرستان عمل كند . اگر از دنيا عطا شود سير نگردد ، و چنانچه دريغ شود قانع نشود . از عهدهء سپاس آنچه به او داده شده برنيايد ، ولى باز هم فزونى طلبد .
ديگران را نهى كند امّا خود باز نايستد ، مردم را به امرى وادارد كه خود نمىكند ، افراد صالح را دوست دارد ولى به كردارشان رفتار نمىكند ، و گناهكاران را دشمن مىدارد در حالى كه خود يكى از ايشان است . و مرگ را - به دليل زيادى گناهانش - ناخوش دارد ، و در طول زندگيش دست از ارتكاب آن برندارد . گويد : « تا كى كار كنم و رنج برم ؟ آيا ننشينم و در آرزو بسر برم ؟ . او در آرزوى آمرزش به سر مىبرد ، امّا پيوسته در گناه غوطه ور است . از عمرش به اندازه اى كه هر كس در آن زمان به هوش مىآيد سپرى شده ، در بارهء عمر گذشته اش گويد : اى كاش كار كرده و زحمت كشيده بودم ، كه برايم بهتر بود ! ، و همچنان عمرش را بىتوجّه و از روى غفلت تباه مىسازد . اگر بيمار شود از كوتاهى در عمل پشيمان گردد ، و اگر بهبودى يابد مغرورانه احساس آسايش كند و عمل را عقب اندازد . تا زمانى كه بهبودى حاصل باشد خودبين است ، و به محض گرفتارى نااميد . نفس او مغلوب گمانش شده است ، و به آنچه يقين دارد عمل نمىكند . به رزق مقدّرش قناعت نمىورزد ، و به آنچه خدايش تضمين كرده اعتماد نمىكند . به اعمالى كه بر او واجب شده اعتنائى ندارد ، و در دل شكّ دارد . اگر بىنياز شود مغرور گردد و سرمست ، و چنانچه فقير و نادار شود مأيوس و سست و رنجور . و اين در حالى است كه او سرشار از گناه و ثروت است ، زيادى طلبد ولى سپاس نگذارد ، به خطاى كم مردم پردازد در آنچه به او ربطى ندارد ، و خطاى بسيار خود را ناديده گيرد . چنانچه شهوتى بر او عارض گردد به اميد توبه مرتكب آن شود و از سرانجام آن غافل باشد . نه شوق او را به كارش وادارد ، و نه بيم و هراسش او را باز دارد . به هنگام درخواست اصرار ورزيده و سماجت كند ، ولى در عمل كوتاهى ورزد . و در گفتار

[1] ترجمه بر اساس نهج البلاغه عبارت است از : « و با آرزوهاى دراز توبه را به عقب اندازد » .

144