چون اين كلمه را يك دانشمند طبيعى استعمال كند معنى فرمول آزمايش شده از آن تبادر ميكند .
اكنون با ملاحظه اين سه مقدمه و تفكر در صدر و ذيل اين حديث شريف بايد بگوئيم كه « علم سودمند از نظر پيغمبر بر سه قسم است ، شارحين بصير و روشنفكر اصول كافى تمام اين نكات را اگر چه تصريح نكرده‌اند در نظر گرفته و اين حديث را بيان و توضيح داده‌اند عارف خبير و دانشمند بصير مرحوم فيض كاشانى چنين فرمايد پيغمبر ( ص ) با جملهء * ( « لا يضر من جهله » ) * بمردم فهمانيد كه معلومات اين شخص كه علامه اش مىخوانيد در حقيقت علم نيست بلكه علم حقيقى آنست كه دانستنش براى معاد و قيامت مفيد باشد و ندانستنش در آن روز زيان دهد نه آنچه را كه عوام مردم بپسندند و وسيله جمع مال شود .
< فهرس الموضوعات > علم سودمند از نظر اسلام بر سه قسم است < / فهرس الموضوعات > < فهرس الموضوعات > اشكال و جوابى كه صدر المتألهين راجع بعلم مذموم بيان مىكند < / فهرس الموضوعات > آنگاه علم سودمند در نظر شرع را بيان كرده و بسه قسم منحصر نموده است : 1 - * ( آية محكمة ) * كه باصول عقايد اشاره دارد زيرا براهين آن آيات محكمات جهان و قرآن كريم است و در قرآن دلائل مبدء و معاد بلفظ « آيه و آيات » بسيار ذكر شده است و * ( فريضة عادلة ) * اشاره بعلم اخلاقست كه خوبش از لشكر عقل و بدش از لشكر جهل است و بر انسان فريضه ( واجب ) است كه لشكر عقل را داشته باشد و از لشكر جهل تهى باشد و عدالت آن كنايه از حد وسط بين افراط و تفريط است و * ( سنة قائمة ) * اشاره باحكام شريعت يعنى مسائل حلال و حرام دارد و انحصار علوم دينى باين سه قسم معلومست و اين كتاب كافى هم مشتمل بر همين سه علم است و با سه نشأة انسانيت مطابقست يعنى علم اصول عقايد براى عقلش و علم اخلاق براى جان و دلش و حلال و حرام براى بدن او ميباشد مرحوم ملا صدرا و مجلسى همين تفاسير را عينا يا با اختلاف در عموم و خصوص از جمله اقوال و وجوه شمرده‌اند و نيز اين بيان را مفسرين در آيه كريمه * ( يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِه وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَالْحِكْمَةَ ) * با اندكى فرق ذكر ميكنند ، شيخ طوسى از قول قتاده ميفرمايد مراد بحكمت سنت است ، در حديث 134 امام صادق عليه السلام ميفرمايد : همهء علم مردم را چهار قسم ديدم : اول اينكه خدايت را بشناسى دوم - بدانى چه مصالحى در ساختن تو بكار برده . سوم بدانى از تو چه خواسته . چهارم آنچه ترا ز دينت خارج كند بشناسى ، و خلاصه علم مفيد از نظر قرآن و پيغمبر و امام صادق در اطراف همين مطالب دور ميزند و علوم ديگر در آنها زياديست چنانچه در اين حديث پيغمبر فرموده : بود و نبودش سود و زيانى ندارد .
صدر المتألهين ( ره ) در اينجا بحث مربوطى مطرح كرده ميگويد : علم يعنى شناختن و دانستن چيزى همان طور كه هست و اين از صفات خداوندست پس چگونه مىشود چيزى علم باشد و زيادى و ناپسند باشد خلاصه سخنش اينكه : دانستن هر چيز بهتر از ندانستن آنست پس چگونه در اين روايت فقط سه علم را خوب دانسته و بقيه را بد آنگاه پاسخى مفصل ميگويد كه خلاصه اش اينست : نكوهش علم بواسطه خود علم و دانستن چيزى نيست بلكه بجهت نتائج زيان بخشى است كه بخود عالم يا بديگران ميرسد مانند علم جادو و شعبده و طلسمات كه بوسيله آن بين زن و شوهر جدائى مياندازند و مانند علم نجوم و هيئت كه باستثناى قسمت مفيد آن بيشترش تضييع عمر و وقت بيهوده گذرانيدن و احتمال و تخمينى ياد گرفتن است و يا مانند علوم حقيقى غامض و مشكل كه فهم انسان طاقت درك آن را ندارد مانند بحث قضا و قدر الهى

38