باب استطاعت توضيح - اين باب هم مربوط بباب « جبر و تفويض و اختيار » است و مراد باستطاعت در اينجا قوه و نيروئى است كه انسان بوسيله آن كارى را انجام دهد يا ترك كند و فرق استطاعت با قدرت اينست كه قدرت توانائى بر اختيار فعل و ترك است و استطاعت توانائى بر فعل يا تركست باين معنى كه چون بنده كارى را انجام داد گوئيم استطاعت بر فعل آن داشت و چون ترك كرد گوئيم استطاعت بر ترك آن داشت .
1 - على بن اسباط گويد : از حضرت رضا عليه السلام راجع باستطاعت پرسيدم ، فرمود ؛ استطاعت بنده پس از چهار خصلت حاصل مىشود : 1 - اينكه راهش باز باشد 2 - تندرست باشد 3 - اعضائش سالم باشد 4 - براى او سببى از جانب خدا برسد . گفتم : قربانت گردم : سبب از جانب خدا را برايم توضيح دهيد ، فرمود : بعد از آنكه بنده راهش باز باشد ، تندرست باشد ، اعضائش سالم باشد ، ميخواهد زنا كند زنى را پيدا نميكند و سپس پيدا ميكند ، آنگاه يا خود را نگه ميدارد و سرباز ميزند چنان كه حضرت يوسف ( ع ) سرباز زد يا خود را تسليم خواست و اراده اش ميكند و زنا ميكند و زانى ناميده مىشود : نه ( آنكه سر باز زند ) خدا را بزور اطاعت كرده و نه ( آنكه زنا كند ) با نافرمانى خود بر او چيره گشته است .
شرح - از اين روايت استفاده مىشود كه استطاعت 4 - مقدمه و شرط دارد ، پس از اينكه اين چهار چيز موجود شد استطاعت حاصل آيد : اول سرب مخلى است يعنى كارى را كه ميخواهد انجام دهد مانعى سر راهش نباشد كه او را از آن كار جلوگيرى كند دوم - تندرست باشد يعنى تب و ضعف و بيهوشى و امراضى كه بودن آنها مانع انجام كاريست كه اراده دارد نباشد سوم - اعضاء مربوط بآن كار سالم باشد پس نابينا استطاعت نظر بنامحرم ندارد و كر استطاعت شنيدن غنا ندارد چهارم - براى او سببى از خدا برسد ، و اين مطلب را چون راوى نفهميد از امام ( ع ) توضيح خواست و حضرت ضمن يك مثال در باره زنا بيان كرد ، ملا صدرا و مرحوم مجلسى ميفرمايند همان نيروئى كه خدا در او گذاشته كه ميتواند مانند حضرت يوسف خود را نگهدارد يا آنكه مرتكب زنا شود ، سبب رسيده از خداست و مجلسى ( ره ) احتمال ديگرى هم داده و آن را با تكلف دانسته است در صورتى كه روشنتر بنظر ميرسد و آن اينست كه پيدا شدن زن براى زنا سبب رسيده از خدا باشد .

225