اينكه خداى - عز و جل - بچشم ديده نشود زيرا ديدن بچشم بآنچه گفتيم ميرسد شرح - هر چند استدلال در روايت سابق با وجود قوت و استحكامش ساده و روشن بود استدلال در اين روايت مشكل و پيچيده است بطورى كه فهم آن براى شارحين ايجاد صعوبت كرده است ، ولى سخن غواص بحار احاديث علامه مجلسى ( ره ) در اين ميان بسيار متين و پسنديده است ، آن مرحوم در بيان حديث سه قول از شارحين و ناظرين در اين حديث را نقل ميكند و خودش قول اول را نزديكتر بافهام ميداند قول دوم گوينده اش معلوم نيست و قول سوم گفتار مرحوم ملا صدراست كه مجلسى ( ره ) از آن تعبير به ما حققه بعض الافاضل ميكند و در آخر ميگويد : شايد در زمان امام عليه السلام مقدماتى بين دو طرف مجادله براى الزام بوده است كه ما آن را نميدانيم چنانچه در بيشتر أخبار چنين است ، اينك بيان قول اول : شناسائى خدا از راه اكتساب دليل و راهنمائى قرآن و حديث باين نتيجه ميرسد كه خدا جسم نيست ، مانند ندارد پس ديدنش بچشم محالست و اگر فرض شود كسى او را بچشم ببيند قطعا او را شناخته است ولى اين شناسائى مخالف و ضد شناسائى از راه دليلست ، پس اگر ديدن بچشم ايمان باشد شناسائى از راه دليل ايمان نيست در صورتى كه قرآن ايشان را مؤمن خوانده و اگر ايمان نباشد ايمان اكتسابى در قيامت يا از بين ميرود و يا نميرود و هر دو باطلست زيرا اگر از بين برود مخالف اجماع است كه ايمان ثابت از دليل كه در دنيا حاصل شده در آخرت محالست از بين برود و اگر از بين نرود با ايمان از راه ديدن بچشم اجتماع نقيضين شود .
4 - احمد بن اسحاق گويد : بامام حسن عسگرى عليه السلام نامه نوشتم و از ديدن خدا و اختلاف مردم در آن سؤال كردم . آن حضرت نوشت : تا وقتى كه ميان بيننده و ديده شده ( هدف ديد ) هوائى كه ديد در آن نفوذ كند نباشد ديدن صورت نگيرد ، پس اگر چنين هوائى از ميان بيننده و هدف قطع شود ديدن درست نشود و در صورت درستى هم مانند شدن بيننده بهدف است ( در اينكه هر دو جايگزين شده و در جهت مخصوصى هستند ) زيرا بيننده چون برابر هدف قرار گرفت از نظر شرط ديدن ميان آنها تشبيه واقع شود ، و اين همان تشبيه ممتنع است ( كه خدا را مانندى باشد ) زيرا اتصال بين أسباب و مسببات حتمى است .
شرح - دانشمندان طبيعى گويند منعكس شدن چيزى در چشم متوقف بر سه شرط حتمى است :
1 - هدف ديد جسم كثيف باشد تا بتواند نور را منعكس و پراكنده كند از اين جهت اجسام لطيفه مانند هوا و فرشته و جن ديده نشوند مگر وقتى كه بقالب جسم كثيف در آيند . 2 - ميان آن دو فاصله معينى كه

130