ستيزد ، نادانسته گويد ، و ناياب را جويد . ستمكار را نيز سه نشانه است : برتر از خود را به سركشى ستم كند و زير دست را زور گويد و ياورى ستمكاران كند . فاسق را سه نشانه است : هرگز زبانش با دلش موافق نيست و دلش با كردارش مخالف و آشكارش با نهانش دو تا . گناهكار را نيز سه نشان است :
خيانت ورزد ، دروغ گويد ، بر خلاف گفتهء خويش كار كند . مرائى يا خود نما سه نشانه دارد : در نهانى كاهل است و نزد مردم كوشا و زرنگ و در هر كارى در پى ستايش و مدح . و متكبر را سه نشان است : در پى نكوهش كند و در پيش چاپلوسى نمايد و گرفتارى رسيده را سرزنش كند .
اسرافگر را سه نشان است : آنچه شايستهء او نيست مىخرد و آنچه مقام او نيست مىپوشد و آنچه در پايهء او نيست مىخورد . گرانجان يا تنبل را سه نشان است : به سستى گرايد تا بزهكار گردد و كوتاهى كند تا ناسپاس شود و تضييع كند تا بزهكار گردد . پرت يا غافل را سه نشان است : سهو يا پرتى ، بازى ، فراموشى . حماد پور عيسى گفته : امام صادق مىگفت : « براى هر يك از اين علامات و نشانه‌ها كه ياد شد اصولىست كه بيش از هزار در است و هزار هزار در ، اى حماد در شبانروز جوياى دانش باش و هر گاه خواسته باشى ديده‌ات بينا گردد و به نيكى جهان و سراى جاويدان رسى آنچه در دست مردم است آز از آن كوتاه كن و خويشتن را در شمار مردگان انكار و خويش را برتر از كسى مپندار و زبان خود را پوشيده دار چنان كه خواسته خود را » .
ترجمهء ( 311 ) خدا در سه حال به جاى بنده كارهاى وى را پايان مىرساند - جناب على ( ع ) گفته : « ميان پندهايى كه لقمان به فرزند خود مىگفته اين است كه به او مىگفته : « اى فرزند آنكه

97