كنيم ) جسمى از نقطه اول به نقطه سوم منتقل شود بدون اينكه به نقطه دوم كه در وسط آن دو قرار دارد مرور كند .
" بغدادى " در " الفرق بين الفرق " مىگويد : " نظام اول كسى است كه اين نظريه محال را ابتكار كرده است و مىگويد : نظام از هشام بن الحكم و از ملاحده فلاسفه نظريه ابطال جزء لا يتجزى را گرفته سپس بر اساس اين عقيده جواز طفره را كه قبل از وى هيچ كس توهمش را نكرده اختراع كرده است . " بنا بگفتار " بغدادى " مبتكر اين نظريه " نظام " است . لكن " اشعرى " جواز طفره را به هشام بن الحكم نسبت مىدهد و مىگويد : " اصحاب هشام بن الحكم مىگويند جايز است جسم از مكانى به مكان سوم منتقل شود بدون مرور به مكان دوم [1] " على ايحال كسانى كه جواز طفره را به هشام بن الحكم نسبت داده اند حدس زده اند كه نظام اين نظريه را هم از " هشام بن الحكم " گرفته و جز حدس ، مدرك و سندى در دست نيست كه " هشام " با اين نظريه موافق باشد ، زيرا يكى از مدارك و مبانى اين حدس عبارت " اشعرى " است . و چنان كه عبارت وى را ملاحظه فرموديد از مقاله اصحاب " هشام بن الحكم " موافقت وى را با اين نظريه استنباط كرده و اين عقيده را بوى نسبت داده است . و يكى ديگر از مدارك و مبانى اين حدس اين است كه چون " هشام بن الحكم " قائل ببطلان جزء لا يتجزى بوده براى فرار از اشكالات ناچار است كه با اين نظريه موافق باشد . و " نظام " هم چون قول ببطلان جزء لا يتجزى را از " هشام بن الحكم " گرفته اين نظريه را هم كه فرع آن است از وى اخذ كرده است . و انصاف اين است كه هيچ يك از اين مبانى صلاحيت ندارد كه انسان بطور جزم به هشام بن الحكم نسبت دهد كه وى قائل بجواز طفره بوده است . بلى آنچه از حكايات و مناظرات استفاده مىشود اين است كه " نظام " براى فرار از بن بست در مقابل اعتراضات طرفداران جزء لا يتجزى ، چنين اظهارى كرده است .
حكايت شده كه نظام با استادش ابو الهذيل علاف كه قايل بجزء لا يتجزى بوده راجع به اين موضوع مناظره كرده ابو الهذيل در مناظره با نظام مساله مورچه و

[1] مقالات صفحه 126 .

59